Sztuczka księgowa pozwalająca całkowicie ukryć stratę 367 mln euro włoskiego banku Monte dei Paschi di Siena w szczycie kryzysu finansowego 2008 roku zachęciła Deutsche Bank do kolejnych nielegalnych operacji. W sumie niemiecki gigant nie odnotował transakcji na kwotę ponad 10 mld dol. W Mediolanie trwa proces w tej sprawie przeciw Deutsche Bankowi, a pikanterii sprawie dodają trzy zagadkowe samobójstwa trzech wysokich menedżerów obu banków.
Aktualizacja 20:26
Sprawę opisuje najnowszy numer "Bloomberg Businessweek", który ujawnia mechanizm operacji, dzięki której pogrążony w tarapatach włoski bank zdołał ukryć przez udziałowcami, wierzycielami i regulatorami stratę 367 mln euro na chybionych transakcjach.
Kluczowe spotkanie w londyńskim biurze Deutsche Banku miało miejsce 1 grudnia 2008 roku, czyli kilka tygodni po upadku banku Lehman Brothers, praktycznie w oku cyklonu, jaki objął światowy system bankowy.
Mózgiem operacji był Michele Faissola, szef działu Deutsche Banku zajmującego się tworzeniem i sprzedażą instrumentów pochodnych stóp procentowych. Pochodzący z Włoch Faissola doskonale znał sytuację jednego z klientów Deutsche Banku - słynnego Monte dei Paschi, czyli najstarszego na świecie nieprzerwanie działającego banku.
Zysk od razu, strata rozbita na lata
W dużym uproszczeniu, Faissola zaproponował mechanizm transakcji pomiędzy obu bankami, w ramach którego najpierw niemiecki bank poniósłby jednorazową stratę z korzyścią dla swojego włoskiego partnera, co umożliwiłoby mu "wygumkować" stratę 367 mln euro z wcześniejszych - mocno wątpliwej zresztą - transakcji (sprawa Santorini, o której za chwilę).
W kolejnej odsłonie tej operacji, sytuacja miała się odwrócić, ale strata Monte dei Paschi miała zostać rozłożona na lata, dzięki czemu udałoby się ją ukryć. Deutsche Bank miał zarobić na niej 60 mln euro w ramach prowizji.
Nie wszystkim wysokim menedżerom podobała się ta transakcja. Kolega Faissoli, William Broeksmit, który w Deutsche Banku zajmował się optymalizacją ryzyka i był przeciwnikiem ryzykownych operacji na derywatywach (m.in. opcje, kontrakty terminowe, swapy, warranty), nie uczestniczył w spotkaniu, ale wysłał do jednego z jego uczestników maila, w którym ostrzegał, że planowana transakcja zagraża reputacji banku.
Pomimo ostrzeżeń Broeksmita, forsowana przez Faissolę operacja została zatwierdzona, a następnie przeprowadzona. Kierownictwo banku było tak z niej zadowolone, że zaczęto na całym świecie przeprowadzać według tego modelu kolejne operacje.
Skoro transakcje się wzajemnie kasują, to po co je rejestrować?
Jak pisze "Bloomberg Businessweek", Deutsche Bank wychodził z założenia, że skoro następujące po sobie transakcje "kasują się", to nie ma sensu ich odnotowywać. W ten sposób poza księgami banku miały znaleźć się transakcje na łączną kwotę ponad 10 mld dol. Takim praktykom sprzeciwiał się William Broeksmitm ale bez skutku.
W październiku 2016 roku w Mediolanie rozpoczął się proces, w którym Deutsche Bank oraz kilku z jego wysokich menedżerów Faissolą na czele jest oskarżonych o fałszowanie ksiąg Monte dei Paschi, ale sprawą zaczęto interesować się znacznie wcześniej.
Już w 2011 roku niezależne dochodzenia w sprawie Santorini Investments wszczęli amerykańscy i włoscy regulatorzy po otrzymaniu informacji z anonimowego źródła. Santorini była specjalnym schematem w formie spółki, dzięki której Deutsche Bank i Monte dei Paschi przeprowadzały niedozwolone operacje na instrumentach pochodnych.
Sprawa Santorini wybuchła na dobre w styczniu 2013 roku, ciągnąc bank Monte dei Paschi na dno i zmuszając włoski rząd do wysupłania 4 mld euro na bailout banku. Rozpoczęto też kryminalne dochodzenie w tej sprawie.
Samobójstwo na dzień przed rozpoczęciem audytu
Wkrótce całą sprawą zainteresował się niemiecki regulator finansowy BaFin, zlecając niezależny audyt, który rozpoczął się w styczniu 2014 roku. Raportu z audytu BaFinu nigdy nie upubliczniono.
26 stycznia 2014 roku, dzień przed rozpoczęciem audytu, znaleziono ciało Williama Broeksmita w jego londyńskim mieszkaniu. Jako przyczynę śmierci podano samobójstwo przez powieszenie na smyczy, ale wokół tej śmierci pojawiło się wiele wątpliwości. Pasierb Broeksmita Val poinformował dziennik "New York Post", że pierwszą osobą, która pojawiła się w domu zmarłego bankowca był... Michele Faissola.
Val Broeksmit uważa, że bardzo podejrzane jest zachowanie Faissoli, który tuż po przybyciu do ich londyńskiego mieszkania zaczął przeglądać notatki ojca i jego komputer. Faissola nie został jednak w tej sprawie oskarżony o jakiekolwiek niezgodne z prawem działania.
Nie było to jednak pierwsze zagadkowe samobójstwo osób powiązanych z nielegalną operacją Deutsche Banku. 6 marca 2013 roku wieczorem z okna siedziby Monte dei Paschi w Sienie wypadł dyrektor do spraw komunikacji David Rossi. Także w tym przypadku początkowo uznano, że bankowiec popełnił samobójstwo, ale po ujawnieniu budzącego poważne wątpliwości nagrania upadku Rossiego i na skutek nacisków jego partnerki, wszczęto w tej sprawie śledztwo.
Było też trzecie samobójstwo. W październiku 2014 roku w swoim domu Nowym Jorku samobójstwo popełnił 41-letni Calogero Gambino, wysoko postawiony prawnik Deutsche Banku, który zajmował się dochodzeniami, jakie przeciw bankowi prowadzili regulatorzy i wielokrotnie miał bezpośrednio do czynienia zarówno z Faissolą, jak i z Broeksmitem.