Polska tygrysem Europy Środkowo-Wschodniej?

Po upadku realnego socjalizmu nieuniknione było zerwanie powiązań łączących gospodarki krajów należących do RWPG. Nadszedł kres fikcyjnych rozliczeń w handlu pomiędzy bratnimi krajami. Skończył się czas, gdy za surowce Związkowi Radzieckiemu płaciło się lichej jakości towarami. Radziecka gospodarka - nakierowana na szaleńczy wyścig zbrojeń - nie mogła już liczyć na dalsze utrzymywanie przez swoich satelitów.

W tamtym czasie nikt nie wiedział, jakie zastosować środki, aby przejść od gospodarki centralnie sterowanej do wolnorynkowej. Ekonomiści toczyli - i nadal toczą - spory, jakie działania należało przedsięwziąć, aby przeprowadzić transformację. Jedni nawoływali do radykalnych reform, inni do zmian stopniowych, a co niektórzy twierdzili, że gospodarki poradzieckich sierot nie wymagają przekształceń.

Źródłó: HCSO

Prekursorem pierwszego wariantu była Polska. Skutkiem pakietu reform zaproponowanego przez Leszka Balcerowicza, była lawina bankructw, raptowny wzrost bezrobocia, załamanie gospodarki.

Efekty uboczne rewolucji były bardzo bolesne, ale jednak krótkotrwałe. Po okresie spadku PKB w latach 90-91 już w 1992 roku zanotowano po raz pierwszy dodatnie tempo wzrostu gospodarczego. Polsce, jako pierwszemu krajowi przechodzącemu transformację ustrojową, udało się przekroczyć w 1996 roku poziom rozwoju gospodarczego z 1989 roku.

O tym, że radykalne reformy Balcerowicza z początków lat 90. były skuteczne, niech świadczy też fakt, że pomimo zaniechania reform w kolejnych latach, to polska gospodarka na przestrzeni ostatniego siedemnastolecia najbardziej się rozwinęła w porównaniu z 1989 rokiem.

Podobne, a nawet lepsze, efekty notują też gospodarki innych krajów, w których zostały przeprowadzone radykalne reformy gospodarcze. Kraje nadbałtyckie, a w szczególności Łotwa i Estonia, a także Słowacja dopiero po zreformowaniu swoich gospodarek w drugiej połowie lat 90. mogły wejść na ścieżkę szybkiego wzrostu. To dzięki temu obecnie są najszybciej rozwijającymi się krajami w Unii Europejskiej, a także są pod tym względem w czołówce w skali globalnej.

Źródłó: HCSO

Inny, bardziej ewolucyjny, sposób przejścia od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej obrały Węgry i Czechy. Jednak gospodarki tych krajów znajdowały się w lepszym stanie, niż polska gospodarka.

W 1990 roku na przeciętnego Czecha przypadało prawie 12 tys. dolarów dochodu narodowego mierzonego parytetem siły nabywczej. Natomiast na Węgra w 1991 roku - po znacznym spadku w 1990 - 8420 dolarów. Była to kwota znacznie wyższa niż wypadająca na głowę Polaka w 1990 roku - 6076 dolarów.

Wynikiem braku przeprowadzenia radykalnych reform w obu krajach było znacznie wolniejsze tempo dochodzenia do poziomu rozwoju gospodarczego sprzed okresu rozpadu systemu gospodarki nakazowo - rozdzielczej.

Czechy, podobnie jak i Węgrzy, dopiero w 2000 roku przekroczyły poziom z 1989 roku. W 2006 roku obie gospodarki osiągnęły odpowiednio 133,7 i 128,5 proc. stanu z 1989 roku przy 150,1 proc. dla Polski, czy też 140,1 proc. w odniesieniu do Estonii.

Źródłó: HCSO

Sposób przeprowadzenia transformacji zrealizowany w pierwszym etapie przez Polskę i ciągle realizowany przez Słowację oraz kraje nadbałtyckie ma także odzwierciedlenie w tempie przyrostu dochodu narodowego na głowę mieszkańca mierzonego parytetem siły nabywczej. W ciągu ostatnich siedemnastu lat miara ta w przypadku Czech wzrosła o 80 proc., a Węgier o 105 proc. Znacznie więcej wzrósł natomiast ten wskaźnik dla Polski - o ponad 133 proc., podobnie jak dla Estonii - prawie 135 proc.

Najgorzej transformację systemową zniosły kraje, które zaniechały w ogóle jakichkolwiek reform lub podejmujące wysiłki reformatorskie znacznie później. Do grupy tej można zaliczyć: Bułgarię, Rumunię oraz Rosję, Ukrainę, Białoruś i Mołdawie, a także kraje powstałe po rozpadzie Jugosławii (z wyjątkiem najbogatszej w rejonie Europy Środkowo - Wschodniej Słowenii oraz czerpiącej miliardowe zyski z turystyki Chorwacji).

Kraje te dopiero w ostatnich latach osiągnęły poziom rozwoju z roku 1989 (Bułgaria w 2006 roku przekroczyła go, zaś Rumunia w 2004 roku) lub tak - jak oba największe państwa powstałe po rozpadzie ZSRR - dotychczas nie przełamały tej granicy (Rosji w 2006 roku brakowało prawie 6 proc. do stanu z 1989 roku, Ukrainie natomiast ponad 37 proc.).

Słowenia jest liderem wielu zestawień opisujących gospodarki krajów środkowoeuropejskich. To Słoweńcy zarabiają najwięcej - prawie1200 euro brutto miesięcznie. Kolejni w tej kategorii Czesi mogą liczyć na nieco ponad 700 euro, natomiast Polacy na około 640 euro. Jeszcze mniej zarabiają Węgrzy, Słowacy i przedstawiciele krajów nadbałtyckich, nie wspominając o pozostałych.

Także na przeciętnego mieszkańca Słowenii przypada najwyższy dochód narodowy mierzony parytetem siły nabywczej. W 2006 roku była to kwota 23400 dolarów rocznie. Jest to o 1800 dolarów więcej niż w przypadku Czecha, 3800 dolarów niż Estończyka, prawie 6 tysięcy dolarów w porównaniu do Słowaka i o ponad 9 tysięcy dolarów więcej niż na głowę Polaka.

Źródłó: HCSO

Słoweńcy wydają również najwięcej na opiekę zdrowotną - 1760 dolarów rocznie. Dla porównania Czesi i Węgrzy przeznaczają na ten cel o ponad 400 dolarów mniej - odpowiednio: 1333 i 1334 dolarów. Natomiast Polacy ze swoimi 810 ustępują także Chorwatom (829), Słowakom (829) i Litwinom (816).

Słowenia może się także pochwalić najwyższym wskaźnikiem długości sieci autostrad do powierzchni kraju - 0,024. Jest to prawie dwa razy więcej niż dla Chorwacji (0,013), ponad trzykrotnie niż w Czechach (0,007). Dla Węgier ten wskaźnik wynosi 0,006, natomiast dla Polski jedynie 0,002.

Również w liczbie posiadanych samochodów mieszkańcy Słowenii dystansują swoich sąsiadów z Europy Środkowo - Wschodniej - na tysiąc Słoweńców przypada 471 aut. Kolejni w tym zestawieniu są Litwini - 428, Czesi - 386 i Estończycy - 367.

Za niewątpliwym sukcesem Słowenii w transformowaniu kraju stoją z jednej strony proreformatorskie kolejne rządy, a także sytuacja wyjściowa kraju.

Słowenia nie była bowiem tak mocno związana siecią powiązań gospodarczych z pozostałymi krajami bloku wschodniego. Była Jugosławia, w skład której wchodziła Słowenia, nie należała do RWPG.

Dzięki temu relacje z gospodarkami krajów Europy Zachodniej były znacznie ściślejsze. Wynikiem tego już na starcie gospodarka słoweńska była dużo lepiej przygotowana do konkurowania na rynkach zachodnich. Spokojnemu i stabilnemu wzrostowi bardzo pomógł także fakt, że Słowenia jako jedyny kraj powstały po rozpadzie Jugosławii, uniknęła wojny domowej szalejącej w tym regionie w pierwszej połowie lat 90.

Źródło: HCSO

Odpowiedź na pytanie, kto najlepiej wykorzystał ostatnie siedemnastolecie w transformowaniu gospodarki z nakazowo-rozdzielczej do rynkowej, nie może być jednoznaczna.

Trudność polega bowiem na tym, że każde z państw startowało z innego poziomu gospodarczego, politycznego, czy też społecznego. Problemem jest także znalezienie odpowiedniej płaszczyzny porównawczej, która by pozwoliła sklasyfikować poszczególne kraje. I tak jeżeli weźmiemy pod uwagę jedynie wartości nominalne, to niekwestionowanymi liderami będą Słoweńcy oraz Czesi.

Odnosząc jednak te wielkości do sytuacji z roku 1989 okazuje się, że to Polska, Słowacja oraz kraje nadbałtyckie zanotowały największy progres.