Ubezpieczenia komunikacyjne OC

Poniżej prezentujemy podstawowe informacje nt. obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych tzw. OC komunikacyjnego. Z uwagi na skomplikowany zakres prezentowanej materii, a także poradnikowy charakter poniższego opracowania poniższy tekst zawiera pewne uproszczenia i powinien być traktowany wyłącznie jako materiał edukacyjno-informacyjny kierowany do konsumentów usług ubezpieczeniowych celem zapoznania ich z konstrukcją i mechanizmami tego masowego ubezpieczenia. Dodatkowo jeśli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany poniżej temat zapraszamy do zapoznania się z odpowiedziami na najczęstsze pytania w odniesieniu do w/w ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Z uwagi na obszerność przygotowanych odpowiedzi na zadawane nam pytania zdecydowaliśmy się je podzielić na trzy bloki tematyczne powiązane z omawianą poniżej problematyką, tj.: zasady ogólne, szkody osobowe i szkody majątkowe.

Więcej informacji nt. zasad ogólnych
Więcej informacji nt. szkód osobowych
Więcej informacji nt. szkód majątkowych

Każdy właściciel pojazdu mechanicznego (a więc samochodu, motoru,  ciągnika rolniczego, a nawet przyczepy) ma obowiązek zawrzeć umowę  ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej tzw. OC komunikacyjne. Jest  to ubezpieczenie, o szczególnej wadze, chroniące przede wszystkim  osoby, które mogą zostać poszkodowane wskutek wypadku spowodowanego  przez taki pojazd. Zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ma taki skutek dla poszkodowanego, że może on być pewny, że  zostanie dokonana rekompensata poniesionych przez niego szkód. Tym  samym poszkodowany dzięki temu ubezpieczeniu nie jest narażony na to, że sprawcy nie będzie stać na naprawienie szkody lub że wyrządzona szkoda zostanie naprawiona  zbyt późno lub nie będzie naprawiona w ogóle. Poszkodowany może bowiem dochodzić swoich roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń, którego majątek z założenia jest znacznie większy od majątku sprawcy szkody.  Właściciel pojazdu nie otrzyma odszkodowania z własnego ubezpieczenia  OC jeżeli ,,sam sobie" spowodował wypadek (wyrządził szkodę). Jednocześnie, ubezpieczenie  to chroni właściciela pojazdu w sposób zupełnie inny, niż osoby  poszkodowane. Właściciel, w przypadku spowodowania kolizji jest bowiem  zwolniony z obowiązku wypłaty odszkodowania osobom poszkodowanym i tym  samym, jego majątek jest chroniony przed zmniejszeniem, które by następowało gdyby samodzielnie naprawiał szkodę.

Obowiązkowe ubezpieczenie zasadniczo jest zawierane na okres 12  miesięcy. Właściciel ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia OC w  dniu rejestracji pojazdu, a jeżeli chce poruszać się pojazdem przed jego zarejestrowaniem w Polsce, musi zawrzeć ubezpieczenie obowiązkowe  przed wprowadzeniem pojazdu na drogę publiczną. Właściciel ma  obowiązek zachować ciągłość ubezpieczenia przez cały okres, kiedy pojazd pozostaje zarejestrowany nawet wtedy, gdy nie korzysta z tego  pojazdu przez dłuższy czas. Nie można więc doprowadzić do tzw. luki (czasowej przerwy) w  ubezpieczeniu, gdyż w takim przypadku właściciel pojazdu osobowego będzie obciążony karą w wysokości nawet do 500 Euro. Umowę  ubezpieczenia można rozwiązać wyłącznie w przypadkach określonych w  ustawie - zazwyczaj, gdy dojdzie do wyrejestrowania bądź kasacji  pojazdu. Jeżeli właściciel pojazdu mechanicznego, nie później niż na  jeden dzień przed upływem 12 miesięcy, nie powiadomi na piśmie zakładu  ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy. Uregulowanie takie  powoduje tę korzystną dla właściciela pojazdu sytuację, że jeżeli nie  opłaci on składki ubezpieczeniowej na następny roczny okres ubezpieczenia w terminie, korzysta on nadal z ochrony ubezpieczeniowej  gwarantowanej umową ubezpieczenia, a ewentualna osoba poszkodowana ma  możliwość otrzymania odszkodowania od zakładu ubezpieczeń. Zawarcie  następnej umowy nie następuje, jeżeli nie została opłacona w całości  składka za mijający okres 12 miesięcy lub w przypadku cofnięcia  zakładowi ubezpieczeń zezwolenia na wykonywanie działalności  ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy  pojazdów mechanicznych albo w przypadku ogłoszenia upadłości lub  likwidacji zakładu ubezpieczeń. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z  tytułu ubezpieczenia obowiązkowego OC posiadaczy pojazdów  mechanicznych trwa w okresie trwania umowy: rozpoczyna się z chwilą  zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej  raty a ustaje z chwilą rozwiązania umowy.

Gdy dojdzie do wypadku drogowego podstawową kwestią jest więc  sprawdzenie czy sprawca posiada ubezpieczenie i w jakim zakładzie ubezpieczeń zostało ono zawarte. Należy ustalić nazwę zakładu ubezpieczeń, spisać numer polisy, numer rejestracyjny pojazdu i dane kierującego. Jeżeli w  wypadku nie było osób rannych nie ma obowiązku wzywania policji. Obaj  uczestnicy kolizji mogą przygotować dokumenty, na podstawie których będzie można ubiegać się o odszkodowanie. Sprawca wypadku powinien  napisać oświadczenie, w którym przyznaje się do spowodowania wypadku.  Można również poprzestać na wypełnieniu standardowego formularza (oświadczenia),  takiego jak ten poniżej:

WSPÓLNE OŚWIADCZENIE O WYPADKU

Jeżeli jest taka możliwość, warto również zrobić zdjęcia uszkodzonych pojazdów  zaraz po wypadku. Będzie to bardzo pomocne podczas analizowania sprawy przez  zakład ubezpieczeń. Będzie to również dodatkowym dowodem zarówno okoliczności wypadku, jak również zakresu uszkodzeń, które powstały w jego  wyniku. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych uruchomione  jest wtedy, gdy poszkodowany  zgłosi się do zakładu ubezpieczeń.

Okoliczności wypadku mogą być bardzo różne - różne mogą też być  podstawy prawne ustalania odpowiedzialności sprawcy, a tym samym jego  ubezpieczyciela. Przy określaniu zakresu odpowiedzialności zarówno  zakładu ubezpieczeń jak i posiadacza czy kierowcy pojazdu, stosuje się  przepis art. 436 k.c. w związku z art. 435 k.c. Zastosowanie mogą mieć  dwie zasady odpowiedzialności cywilnej określone w kodeksie cywilnym, tj.: zasada ryzyka lub zasada winy. Najczęściej spotykane są przypadki, w  których odpowiedzialność uczestników kolizji ustala się na zasadzie  winy. Gdy dochodzi do zderzenia się pojazdów należy udowodnić, kto spowodował wypadek, a więc ustalić kto jest winny jego zajścia. Zderzenie  należy odróżnić od najechania pojazdu, dotyczyć może ono bowiem  wyłącznie pojazdów znajdujących się w ruchu. W praktyce oznacza to, że po kolizji odpowiada jeden z ubezpieczycieli lub obu (lub też tylu, ilu jest  uczestników) w zależności od tego, jak ustali odpowiedzialność obecna  na miejscu policja lub w postępowaniu sądowym właściwy sąd. Jeżeli  zostanie uznana odpowiedzialność wszystkich uczestników zdarzenia,  zakład ubezpieczeń pokrywa powstałe szkody proporcjonalnie do tego, w  jakim procencie odpowiedzialność ponosi posiadacz pojazdu przez niego ubezpieczany. Na zasadzie winy będą również rozpatrywane roszczenia  osób przewożonych z grzeczności czyli np. autostopowiczów. Przypadki, w których odpowiedzialność ustala się na zasadzie ryzyka to  przede wszystkim sytuacje, w których uczestniczy tylko jeden pojazd  (np. potrącenie pieszego, wjechanie samochodem w płot). Zasada ryzyka  obowiązuje również w przypadku zderzenia się pojazdów i dotyczy  roszczeń poszkodowanych osób trzecich (np. pasażerów znajdujących się  w pojazdach). W takich przypadkach nie jest istotne czy kierującemu  można zarzucić winę. Istotne jest przede wszystkim określenie  przyczyny powstałej szkody (czy powstała ona wskutek ruchu pojazdu).  Jeżeli dodatkowo szkoda nie powstała wskutek wyłącznej winy samej  osoby poszkodowanej lub zidentyfikowanej osoby trzeciej ani z powodu  siły wyższej, odszkodowania będzie poszkodowanemu wypłacone przez  zakład ubezpieczeń. Ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów  mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby (np.  kolegi, małżonka, dziecka, a nawet złodzieja), która kieruje pojazdem  mechanicznym w okresie trwania umowy ubezpieczenia i wyrządziła szkodę  w związku z ruchem tego pojazdu.

Odszkodowanie z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych  przysługuje, jeżeli szkoda została wyrządzona w związku z ruchem tego  pojazdu. Pojęcie szkody powstałej w związku z ruchem pojazdu jest szerokie, i uznaje się za taką również szkodę powstałą przy wsiadaniu  i wysiadaniu do/z pojazdu, szkodę powstałą bezpośrednio przy  załadowaniu i rozładowaniu pojazdu oraz szkodę powstałą podczas  zatrzymania, postoju lub garażowania. O ruchu pojazdu nie przesądza  fakt poruszania się w znaczeniu fizycznym tzn. zmiana miejsca  położenia pojazdu. Pojazd mechaniczny jest w ruchu od chwili  uruchomienia silnika aż do momentu, gdy jazda wskutek osiągnięcia  miejsca przeznaczenia lub planowej przerwy drogi zostałaby zakończona, nawet jeżeli przed dotarciem do miejsca przeznaczenia silnik pojazdu  wskutek swej wadliwości przestanie działać. Postój na drodze  publicznej tylko wyjątkowo pozwala na przyjęcie, że pojazd nie jest w  ruchu, a dla odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu postoju  pojazdu na trasie jazdy istotne jest tylko, czy postój miał miejsce  ,,na trasie jazdy" tzn. na drodze przeznaczonej dla ruchu pojazdów.

Zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność najwyżej do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej. Oznacza to, że w przypadku,  gdyby szkoda wywołana wypadkiem spowodowanym ruchem pojazdu  mechanicznego byłaby bardzo duża i przekraczała sumę gwarancyjną (co  przy obecnym jej poziomie jest mało prawdopodobne) pozostałą część  szkody ponad tę sumę musiałby wyrównać jej sprawca z własnego majątku.

Zakład ubezpieczeń w ubezpieczeniu OC komunikacyjnym nie odpowiada za szkody:

1)    polegające na uszkodzeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez  kierującego właścicielowi pojazdu; dotyczy to również sytuacji, w  której właściciel pojazdu mechanicznego, którym wyrządzono szkodę, jest właścicielem lub współwłaścicielem drugiego pojazdu, w którym  szkoda została wyrządzona; Wyłączenie to nie obejmuje szkody  wyrządzonej w mieniu, jeżeli pojazdy mechaniczne uczestniczące w  zdarzeniu są przedmiotem umowy leasingu zawartej przez posiadaczy tych  pojazdów z tą samą firmą leasingową;

2)    w przewożonych za opłatą ładunkach, przesyłkach lub bagażu;

3)    polegające na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych,  wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych,  numizmatycznych i podobnych;

4)    polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska.

Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC zakład ubezpieczeń wypłaca  świadczenia ubezpieczeniowe wówczas, gdy posiadacz pojazdu  mechanicznego jest zobowiązany do odszkodowania za wyrządzoną pojazdem szkodę, tzn. w  przypadku wystąpienia np. śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju  zdrowia, utraty, zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy. Zakład  ubezpieczeń przejmuje obowiązki zapłaty sprawcy wypadku.  

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń nie może więc wykraczać poza  granice odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego  pojazdem, ale również nie może być mniejsza niż wyrządzona wskutek ruchu pojazdu mechanicznego szkoda. W sferze odpowiedzialności odszkodowawczej  podstawowym założeniem wszelkich rozważań jest z reguły zasada pełnego  odszkodowania. Wynika z niej, że wszelka szkoda wyrządzona przez  posiadacza lub kierowcę pojazdu mechanicznego innym osobom, powinna  być w świetle obowiązujących przepisów pokrywana przez zakład  ubezpieczeń w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC. Pojęcie, a w zasadzie zakres, w jakim szkoda powinna być naprawiona, uregulowane  jest przepisami prawa. Chodzi tu przede wszystkim o art. 361 k.c.,  który wskazuje, że naprawienie szkody obejmuje straty, które  poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu  szkody nie wyrządzono. Szkoda jest to ubytek, uszczerbek dotykający  prawnie chronione dobra poszkodowanego. Jest różnicą między, tym czym  poszkodowany dysponowałby gdyby nie było zdarzenia wywołującego  szkodę, a tym, czym dysponuje rzeczywiście na skutek tego zdarzenia.  Wskutek wypadku drogowego może zostać wyrządzona szkoda na mieniu  i/lub na osobie majątkowa, niemajątkowa (krzywda) lub obie  jednocześnie. Z powstaniem szkody, przepisy łączą obowiązek  odszkodowawczy tzn. wyrównanie szkody, przywrócenie majątku  poszkodowanego do stanu sprzed wystąpienia szkody. Wysokość szkody  majątkowej jest szacowana na podstawie przytoczonego powyżej art. 361  Kodeksu cywilnego. Trudniej jest oszacować szkodę niemajątkową i roszczenia z nią powiązane przysługujące na podstawie art. 444 i następnych kodeksu cywilnego.

Osoba, która nie zawiniła, a więc poszkodowany może w granicach odpowiedzialności cywilnej sprawcy ubiegać się o wypłatę kolejno:

?    odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów np. na naprawę pojazdu, holowanie, pojazd zastępczy (art. 361 k.c.),

?    zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które jest świadczeniem jednorazowym, pieniężnym i mającym stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych poszkodowanego (art. 445 k.c. w związku z 444 k.c.);

?    zwrotu wszelkich kosztów związanych z wypadkiem tj. kosztów związanych z leczeniem i rehabilitacją oraz lepszym odżywianiem poszkodowanego, opieką nad poszkodowanym, transportu poszkodowanego i jego bliskich, adaptacji mieszkania stosownie do potrzeb poszkodowanego, a także przygotowania go do wykonywania nowego zawodu (art. 444 § 1 k.c.);

?    renty uzupełniającej, która ma stanowić wyrównanie różnicy w dochodach osiąganych przez poszkodowanego przed wypadkiem w stosunku do dochodów uzyskiwanych przez niego po wypadku (art. 444 § 2 k.c.);

?    jednorazowego odszkodowania (tzw. kapitalizacji renty), które jest uzasadnione w szczególności gdy poszkodowany w następstwie wypadku stał się inwalidą, a jednorazowe świadczenie umożliwi mu wykonywanie innego zawodu, czy też rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej, przy czym jeżeli poszkodowany korzysta z tego świadczenia traci prawo do renty uzupełniającej (art. 447 k.c.);

?    renty na zwiększone potrzeby polegającej na zapewnieniu poszkodowanemu środków potrzebnych do poprawy stanu jego stanu zdrowia po wypadku, a związanych z jego leczeniem i rehabilitacją, lepszym odżywianiem oraz sprawowaną nad nim opieką (art. 444 § 2 k.c.);

?    oraz w przypadkach, krótszych okresów niesprawności po wypadku skutkujących niemożnością wykonywania pracy (prowadzenia działalności) zwrotu utraconych zarobków (art. 361 k.c.).

W sytuacji, gdy wskutek wypadku samochodowego poszkodowany poniesie  śmierć, najbliższy członek rodziny może ubiegać się o wypłatę:

?    stosownego odszkodowania jeżeli wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej jego najbliższych, chodzi tutaj o szeroko pojęty uszczerbek natury ekonomicznej występujący po stronie najbliższych po śmierci poszkodowanego (art. 446 § 3 k.c.);

?    zwrotu kosztów związanych z leczeniem i pogrzebem zmarłego poszkodowanego poniesionych przez członków jego rodziny (art. 446 § 1 k.c.);

?    renty alimentacyjnej, która ma na celu uzupełnienie dochodów osób uprawnionych po śmierci poszkodowanego, wobec których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny i które za życia wspierał stale i dobrowolnie finansowo, a przemawiają za tym zasady współżycia społecznego (art. 446 § 2 k.c.);

?    zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które jest świadczeniem jednorazowym, pieniężnym i mającym stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych najbliższych członków rodziny zmarłego na skutek wypadku poszkodowanego (art. 446 § 4 k.c.) przy czym instytucja ta znajduje zastosowanie do wypadków, które miały miejsce począwszy od 3 sierpnia 2008r.;

Nie we wszystkich sytuacjach można zgłaszać wszystkie powyższe żądania roszczenia, bowiem ich zakres zależy od konkretnej sprawy, rodzaju szkody i powstałych uszczerbków (majątkowych, osobowych).

Drugą, decydującą o odpowiedzialności posiadaczy pojazdów  mechanicznych przesłanką jest normalny związek przyczynowy pomiędzy  ruchem pojazdu a powstałą szkodą. Związek przyczynowy pełni podwójną  rolę: z jednej strony decyduje o tym, czy dana osoba odpowiada w ogóle  za wyrządzoną szkodę; z drugiej zaś - zakreśla granice tej  odpowiedzialności. Do przyjęcia związku przyczynowego między szkodą, a  ruchem samochodu nie jest konieczna bezpośrednia styczność z  uszkodzoną rzeczą, czy też poszkodowaną osobą. Pamiętać należy o tym,  że zgodnie z art. 361 Kodeksu cywilnego zobowiązany do odszkodowania  ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub  zaniechania, z którego szkoda wynikła. Ocena, czy skutek jest  normalny, powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz  wynikać z doświadczenia życiowego i zasad wiedzy naukowej, a czasem  specjalnej.

Kolejną zasadą prawa odszkodowawczego, mającą zastosowanie podczas  określania zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, jest zakaz  wzbogacenia się poszkodowanego. Oznacza to, iż odszkodowanie nie  powinno przewyższać wyrządzonej szkody. Zasadę tę obrazuje art. 824  k.c., który mówi, iż suma pieniężna wypłacona przez zakład ubezpieczeń  z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody.

W niektórych sytuacjach, na podstawie art. 362 k.c. kwota wypłacana  przez zakład ubezpieczeń może być zmniejszona. Dotyczy to sytuacji,  gdy sam poszkodowany przyczynił się do zaistnienia wypadku lub do rozmiaru szkody. Uznaje się np., że osoba, która decyduje się na jazdę  samochodem z kierowcą będącym w stanie po spożyciu alkoholu,  przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku z  tym wypadkiem. Spożywanie zaś napoju alkoholowego z takim kierowcą  przed jazdą uważać należy za przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym. W sytuacji przyczynienia się poszkodowanego do  powstania szkody zakład ubezpieczeń określa to przyczynienie w formie  procentowej (np. 10 % przyczynienia się poszkodowanego). Jest to podstawą do obniżenia odszkodowania o ten wyliczony procent.

Zgłaszając wypadek do zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody możemy  oczekiwać wypłaty pieniędzy w terminach określonych przepisami prawa.  Podstawowy termin wypłaty odszkodowania to 30 dni od dnia zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o wypadku. Termin ten w wyjątkowych  sytuacjach może zostać przedłużony do 90 dni. Więcej o terminach  likwidacji szkody

Jeżeli zakład ubezpieczeń nie wypłaci odszkodowania w ustawowym  terminie, poszkodowany może domagać się zapłaty odsetek, na podstawie  art. 481 k.c.

Opisane powyżej zasady odpowiedzialności są sformułowane w  odpowiednich przepisach, jednak sformułowania te są często dosyć  ogólne i trudno zrozumiałe dla samych poszkodowanych. Niestety w praktyce zdarza się, iż niektóre zakłady ubezpieczeń mające wypłacać  poszkodowanym stosowne świadczenia pieniężne, stosują interpretacje  prawne niekorzystne dla samych poszkodowanych, czasem niezgodne z zasadami prawnymi przyjętymi np. przez orzecznictwo sądów -  szczególnie Sądu Najwyższego. Dlatego w przypadku dochodzenia  odszkodowania z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych warto szczegółowo poznać swoje prawa, aby móc je również skutecznie   egzekwować od ubezpieczyciela. W przypadku pytań, problemów można  również zwrócić się z prośbą o podjęcie interwencji przez Rzecznika w naszej sprawie.

Zapraszamy do zapoznania się z dodatkowymi informacjami dotyczącymi  ubezpieczenia OC komunikacyjnego:

- Więcej informacji nt. zasad ogólnych
- Więcej informacji nt. szkód osobowych
- Więcej informacji nt. szkód majątkowych

Zapraszamy również do zapoznania się z bazą orzecznictwa ? BAZA ORZECZNICTWA ? gdzie można odnaleźć orzeczenia sądowe zapadłe na podstawie ww. przepisów kodeksu cywilnego.  

Ponadto w kontaktach z zakładami ubezpieczeń sugerujemy korzystanie z bazy wzorów pism ? BAZA WZORÓW ? , które pomogą sprawniej rozwiązywać powstałe spory.