Ubezpieczenia małych i średnich przedsiębiorstw

Poniżej prezentujemy ogólne informacje nt. ubezpieczeń małych i średnich przedsiębiorstw. Dodatkowo jeśli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany poniżej temat zapraszamy również do zapoznania się z odpowiedziami na najczęstsze pytania w odniesieniu do w/w ubezpieczeń małych i średnich przedsiębiorstw. Więcej informacji

Działalność gospodarcza, jak każde działanie człowieka, niesie ze sobą ryzyko zajścia nieprzewidzianych zdarzeń losowych, których skutki mogą zachwiać stabilnością finansową przedsiębiorstwa, a nawet zaważyć o jego dalszym bycie.

Na ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych narażone są przede wszystkim: majątek firmy, jej sytuacja finansowa, pracownicy oraz środki niematerialne np. bazy danych, patenty, znak firmowy, reputacja.

W Polsce jest około 3,6 mln podmiotów gospodarczych z czego firmy prywatne stanowią ponad 96%. Przedmiot działalności większość z nich jest związany z handlem, transportem, budownictwem, usługami, obsługą nieruchomości i firm. Firmy te zazwyczaj prowadzone przez osoby fizyczne (80% przedsiębiorstw) mają ogromne znaczenie dla gospodarki państwa, gdyż oprócz wpływu na PKB, napędzania gospodarki, współtworzą również rynek pracy, zatrudniając ok.3,2-3,5 mln osób, co stanowi blisko 20% zatrudnionych w gospodarce (przeciętnie 2 osoby w przedsiębiorstwie)[1].

Tak duży rynek potencjalnych klientów nie mógł ujść uwadze zakładom ubezpieczeń działającym na ternie RP. Stąd też ubezpieczyciele w ramach prowadzonej działalności ubezpieczeniowej oferują szeroki wybór ubezpieczeń, adresowanych do klientów prowadzących działalność gospodarczą w ramach małych i średnich przedsiębiorstwa (MiŚ). Choć ubezpieczenia te funkcjonują pod różnymi nazwami, to ich treść wykazuje szereg podobieństw. Stąd też poniższe opracowanie, którego formuła jest być może zbyt uproszczona ma jednak na celu przybliżenie wspólnych zasad rządzących tego typu ubezpieczeniami przy jednoczesnym nakreśleniu występujących różnic.

Ubezpieczenie MIŚ należy do rodzaju ubezpieczeń dobrowolnych, których adresatem są przedsiębiorcy działający w obszarze małych i średnich przedsiębiorstw. Oznacza to, że osoba prowadząca działalność gospodarczą, poszukująca zabezpieczenia majątkowego w postaci ochrony ubezpieczeniowej,  nie ma obowiązku zawarcia takiej umowy ubezpieczenia. Korzysta natomiast ze swobody zarówno zawarcia jak i wyboru ubezpieczeń. Należy również pamiętać,  iż dobrowolność umowy ubezpieczenia działa w obie strony więc, także ubezpieczyciel nie ma obowiązku jej zawarcia w przypadku, gdy ocenia ryzyko związane z zawarciem danej umowy negatywnie. Zawarcie takiej umowy ma ten skutek, iż jej treść, od momentu sfinalizowania staje się prawem dla stron umowy.

W związku z powyższym, z punktu widzenia realizacji umowy ubezpieczenia, satysfakcji z dokonanego wyboru, doniosłe znaczenie ma wstępna analiza potrzeb ubezpieczonego i odpowiadający im zakresu świadczonej przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej. Wybór właściwego ubezpieczenia (ubezpieczyciela) pozwoli bowiem w przyszłości uniknąć rozczarowania zakupionym produktem ubezpieczeniowym.

Celem (istotą) ubezpieczenia MIŚ jest przede wszystkim zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej dla osób prowadzących działalność gospodarczą w ramach małych i średnich przedsiębiorstw poprzez wypłatę określonego w umowie świadczenia ubezpieczeniowego w przypadku zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego skutkującego szkodą w mieniu (majątku) przedsiębiorstwa lub jego odpowiedzialnością wobec osób trzecich.

Najprościej więc rzecz biorąc ubezpieczenie MiŚ jest umową ubezpieczenia mienia i odpowiedzialności cywilnej. Jest więc ubezpieczeniem majątku, własności  i innych praw majątkowych (art. 44 k.c.), a więc w znaczeniu ekonomicznym, ubezpieczeniem  aktywów, np. ubezpieczenie od ognia, zalania, kradzieży, szyb, mienia w transporcie. Z drugiej strony jest również ubezpieczeniem przed powstaniem lub powiększeniem pasywów obciążających majątek (mienie) ubezpieczającego - ubezpieczenie OC.

Ubezpieczenie MIŚ standardowo nie obejmuje szkód powstałych (przy czym zakres wyłączeń może mieć katalog szerszy albo węższy, w zależności od ogólnych warunków ubezpieczenia występujących u danego ubezpieczyciela) w określonych w umowie składnikach mienia/majątku (wyłączenia przedmiotowe - nie dotyczą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej), takich jak:

• uprawach roślinnych, drzew, krzewów, zwierząt,
• przedmiotach zabytkowych, dziełach sztuki, kolekcjach,
• papierach wartościowych, kartach płatniczych, kredytowych, debetowych,
• aktach, dokumentach, rękopisach, danych zawartych na nośnikach informacji,
• programach komputerowych - chyba że stanowią środki obrotowe,
• w mieniu nieokreślonym we wniosku ubezpieczeniowym albo nieprzypisanym do siedziby - lokalizacji przedsiębiorstwa jako miejsce ubezpieczenia,
• powstałe w mieniu pracowniczym,
• w budynkach lub budowlach przeznaczonych do rozbiórki oraz  wzniesionych bez wymaganego prawem zezwolenia,
• budynkach lub budowlach w trakcie, w związku z budową, rozbudową lub przebudową,
• pojazdach mechanicznych podlegających rejestracji, chyba że stanowią fabrycznie nowe środki obrotowe.

Ponadto ubezpieczenie MiŚ standardowo nie obejmuje szkód powstałych  z tytułu wymienionych w umowie zdarzeń (dotyczy także ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej), będących następstwem:

• umyślnego działania lub zaniechania, a jeśli ubezpieczyciel wprowadził w treści o.w.u. stosowny zapis, także w przypadku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego oraz osób za które ponosi odpowiedzialność.
• za które odpowiedzialność regulowana jest w prawie górniczym i geologicznym,
• działania energii jądrowej,
• którego skutki wynikają z naturalnego zużycia lub starzenia się ubezpieczonego mienia w związku z jego normalnym użytkowaniem lub eksploatacją,
• za zdarzenia skutkujące odpowiedzialnością cywilną w ramach obowiązkowych ubezpieczeń OC,
• którego skutkiem jest obowiązek zapłaty kar sądowych lub administracyjnych oraz kar umownych,
• powodującego szkodę której rozmiar nie przekracza określonego w umowie progu odpowiedzialności ubezpieczyciela (franszyza integralna),
• działań wojennych,
• za które osoba objęta ubezpieczeniem jest odpowiedzialna wskutek umownego przejęcia odpowiedzialności cywilnej osoby trzeciej,   
• związanego z użytkowaniem środka transportu (pojazdu) niezgodnie z jego przeznaczeniem, a także zaistniałych wskutek niewłaściwego           załadowania i przewożenia ładunku lub bagażu - ubezpieczenie cargo;
• związanego z naruszeniem praw autorskich, patentów, znaków towarowych,
• związanego z działaniem środków wybuchowych, z emisją lub wyciekiem substancji niebezpiecznych,
• powstałym w związku z terroryzmem, sabotażem, zamieszkami społecznymi, strajkami,

Katalog powyżej sygnalizowanych wyłączeń wskazuje najczęściej spotykane ograniczenie ochrony ubezpieczeniowej. Wyłączenia te nie mają charakteru absolutnego. Zakres udzielonej ochrony ubezpieczeniowej zależy bowiem od odpowiedniej konfiguracji ubezpieczenia, którą ustala ubezpieczający poprzez wybór najbardziej korzystnego dla niego, pod względem zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, wariantu ubezpieczenia (np. podstawowy, rozszerzony) lub odpowiednim dobraniu klauzul umownych (klauzule dodatkowe). Inaczej mówiąc kształt umowy ubezpieczenia uzależniony jest od adekwatnej do charakteru prowadzonej działalności konfiguracji zakresu udzielanej przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej. Można także powiedzieć, że w przypadku umowy ubezpieczenia MIŚ konfiguracja zakresu ochrony przypomina konstrukcję z klocków, budując którą wybieramy potrzebne nam elementy, tak aby zapewnić sobie ochronę w oczekiwanym i potrzebnym zakresie dla ubezpieczenia małego lub średniego przedsiębiorstwa.

W ubezpieczeniach dobrowolnych należy mieć na uwadze, że zakres odpowiedzialności ubezpieczycieli za szkodę jest modyfikowany w treści umowy i nie musi się on pokrywać z uregulowaniem odpowiedzialności wynikającym z przepisów kodeksu cywilnego. Sytuacja taka jest szczególnie widoczna w przypadku odpowiedzialności cywilnej.

Bowiem odpowiedzialność odszkodowawcza związana jest z dwoma reżimami odpowiedzialności: deliktowej oraz kontraktowej. Najprościej rzecz ujmując, w pierwszej sytuacji, działanie sprawcy bądź jego brak, w ujęciu powszechnym, naraża na szwank ogół podmiotów (erga omnes), tj. zagrożenie o charakterze bezwzględnym, zaś w skutek wyrządzenia szkody dochodzi do sprecyzowania osób dłużnika i wierzyciela. Natomiast w drugim przypadku charakter roszczenia jest względny, tj. już na samym początku wiadomo kto jest dłużnikiem a kto jest wierzycielem, gdyż podstawą roszczenia odszkodowawczego jest treść łączącej oba podmioty umowy, w której wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania dochodzi do powstania szkody.

W większości produktów ubezpieczeniowych występujących w obszarze ubezpieczeń MIŚ ochrona ubezpieczeniowa jest zapewniana w szerszym zakresie dla reżimu odpowiedzialności deliktowej niż kontraktowej. Oznacza to, że ubezpieczyciele odpowiadają w większości przypadków za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej niezwiązanej z podmiotem ubezpieczonym żadną umową.

W przypadku szkody na osobie sprawa jest prosta, gdyż podstawą roszczenia z tego tytułu jest odpowiedzialność deliktowa. Problem występuje jednak przy odpowiedzialności za szkodę w mieniu (majątkową), zwłaszcza zaś w sytuacji zbiegu roszczeń z obu w/w podstaw odpowiedzialności. Zwykle łatwiej jest dochodzić roszczenia z tytułu odpowiedzialności kontraktowej z uwagi na domniemanie winy podmiotu, któremu w związku z zaistniałym zdarzeniem można przypisać sprawstwo szkody - art. 471 k.c. Regułą jest, że poszkodowany (kontrahent) zobowiązany jest wówczas wykazać wysokość strat (szkodę) zdarzenie powodujące uszczerbek majątkowy (niewykonanie bądź nienależyte wykonanie) oraz związek pomiędzy zdarzeniem a szkodą, natomiast winy sprawcy udowadniać już nie musi. Z kolei sprawca chcąc zwolnić się z odpowiedzialności kontraktowej będzie musiał wykazać, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które on odpowiedzialności nie ponosi (brak winy).

Zatem w przypadku, gdy odpowiedzialność kontraktowa zostaje wyłączona, wierzycielowi (poszkodowanemu) pozostaje tylko występowanie z roszczeniem, którego podstawą jest delikt - art. 415 k.c. (odpowiedzialność deliktowa). Wówczas w związku z art. 6 k.c. uprawniony do odszkodowania będzie musiał wykazać oprócz szkody, zachowania sprawcy mającego znamiona winy oraz związku przyczynowo skutkowego, również winę sprawcy, co może okazać się istotną przeszkodą w skutecznym dochodzeniu odszkodowania. Np. w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pralni chemicznej, gdy dochodzi do uszkodzenia powierzonego przedsiębiorcy ubrania. Łatwiej jest wówczas dochodzić odszkodowania, gdy podstawą roszczenia jest odpowiedzialność ex contractu niż przeprowadzać proces wykazywania winy związany z odpowiedzialnością ex delicto.

Zatem w przypadku, gdy do szkody doszło w skutek niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy (odpowiedzialność kontraktowa) często zakres ochrony ubezpieczeniowej jest wyłączony albo zdecydowanie ograniczony.

W standardowym zakresie ubezpieczenia regułą jest ograniczenie zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej tylko do odpowiedzialności deliktowej. Jednakże umowy ubezpieczenia zazwyczaj przewidują możliwość rozszerzenia ochrony ubezpieczeniowej - za opłatą dodatkowej składki, także o odpowiedzialność kontraktową.  Dokonujemy wówczas ?zakupu" interesującej nas klauzuli umownej (wariantu ubezpieczenia) zapewniającej ochronę ubezpieczeniową z tytułu odpowiedzialności kontraktowej uzyskując w ten sposób pełny zakres ochrony ubezpieczeniowej.

W obrocie gospodarczym umowa ubezpieczenia w przeważającej większości jest umową o charakterze adhezyjnym, tzn. że do jej zawarcia dochodzi poprzez przystąpienie do umowy, której kształt został określony przez ubezpieczyciela na długo przed zawarciem umowy w tzw. wzorcu umownym. Najczęściej wzorzec ten występuje pod postacią ogólnych warunków ubezpieczenia (o.w.u.). Ponieważ każdy ubezpieczycieli opracowuje własne o.w.u., siłą rzeczy w większości z nich występują znaczące różnice. Nie brak jednak w ich treści także podobieństw, które wskazują na wspólną genezę danego typu umowy.

Z punktu widzenia zapewnienia przedsiębiorcy rzeczywistej ochrony ubezpieczeniowej jest zatem wybór właściwych warunków umowy (o.w.u.). Zapoznanie się z ich treścią przed zawarciem umowy nie powinno nastręczać wielkich problemów zwłaszcza w dobie Internetu i publikowaniu treści o.w.u. na stronach internetowych ubezpieczycieli. Nie powinno także stanowić dużego utrudnienia uzyskanie o.w.u. w przedstawicielstwie ubezpieczyciela lub działającego w jego imieniu agenta ubezpieczeniowego. Warto więc samemu odpowiednio wcześniej zaznajomić się z lekturą o.w.u., gdyż inaczej niż w przypadku konsumentów - osób fizycznych, wobec przedsiębiorców nie istnieje prawny obowiązek doręczenia o.w.u. przed zawarciem umowy.

Należy również pamiętać, że zawierając umowę ubezpieczenia najczęściej kwitujemy odbiór o.w.u. oraz potwierdzamy fakt zapoznania się z ich treścią. Zadbajmy wiec, żeby dana czynność odpowiadała rzeczywistemu stanowi rzeczy.

Podsumowując, pamiętajmy, że zawsze przed zawarciem umowy ubezpieczenia należy zapoznać się szczegółowo z postanowieniami o.w.u. określającymi zakres udzielonej ochrony ubezpieczeniowej. Treść o.w.u. jest zwykle obszerna i ich całościowe przeczytanie ze zrozumieniem może sprawiać problem nawet prawnikowi. Nie odżegnując od całościowej analizy treści o.w.u., niezbędnym minimum przed wyborem właściwej umowy, powinno być sprawdzenie:

-    zakresu udzielonej ochrony,

-    wyłączeń odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń,

-    sposobu oraz systemu oszacowania wartości szkody,

-    stosowanego w umowie systemu franszyz oraz udziałów własnych.

Systematyka opracowania o.w.u. powinna w tym przedmiocie być czytelna,     tj. w/w zagadnienia stanowią zwykle samodzielne rozdziały o.w.u, więc nie powinno być problemów z ich odnalezieniem. W praktyce warto jednak o.w.u. czytać od tyłu tzn. w pierwszej kolejności sprawdzić wszystko to czego ubezpieczenie nie obejmuje, następnie odnieść do deklarowanego zwykle na wstępnie o.w.u. zakresu ubezpieczenia. Wnioski z takiej analizy powinny być podstawą do podjęcia decyzji o przystąpieniu do konkretnej umowy lub poszukiwania innej spełniającej nasze oczekiwania.

Mając na uwadze w/w argumentację należy więc mieć świadomość, że wysokość składki ubezpieczeniowej nie powinna odgrywać decydującej roli przy wyborze ubezpieczenia. Należy bowiem mieć zawsze na uwadze, że wysokość składki ubezpieczeniowej jest adekwatna do zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej (ryzyka ubezpieczeniowego związanego z daną umową). Dlatego też nie dokonujmy wyboru ubezpieczenia taniego, gdyż takie po prostu nie istnieje. ?Taniość" składki ma bowiem przełożenie na zakres odpowiedzialności a także zasady ustalania wartości odszkodowania, czyli jakość takiego ubezpieczenia. Zatem nie podejmujmy decyzji w sposób pochopny kierując się tylko konkurencyjnością składki, badajmy przede wszystkim konkurencyjność zakresu udzielanej ochrony oraz zasad rozliczania szkody.

Warto bowiem uiścić wyższą składkę, która zapewnia pewną ochronę ubezpieczeniową, pozwalającą na uzyskanie odszkodowania na satysfakcjonującym poziomie, niż później martwić się o pokrycie szkody w pełnym zakresie.

Umowa ubezpieczenia zawierana jest na podstawie pisemnego wniosku, który bardzo często zawiera wiele pytań dotyczących przedmiotu ubezpieczenia, rodzaju działalności, potencjalnych ryzyk (zagrożeń) wiążących się z przedmiotem działalności. Wszystko to jest związane z oceną ryzyka i przekłada się na koszt zakupu ubezpieczenia czyli składkę ubezpieczeniową. Na wszystkie pytania trzeba rzetelnie odpowiedzieć. Wszelkie niezgodności, jakie zostaną później ujawnione, zakład ubezpieczeń może wykorzystać przeciwko ubezpieczającemu i powołać jako uzasadnienie odmowy wypłaty lub ograniczenia wysokości odszkodowania.

Dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia jest polisa ubezpieczeniowa. Treść polisy zwykle zawiera podstawowe dane dotyczące ubezpieczenia, tj. podstawowych ryzyk objętych ubezpieczenie, np. ogień, kradzież, odpowiedzialność cywilna, wskazanie wysokości sum ubezpieczenia (tzn. limitów do których odpowiada zakład ubezpieczeń) oraz dane podmiotu ubezpieczonego i ubezpieczającego. Polisa nie jest także warunkiem istnienia umowy ubezpieczeniowej, ponieważ nie przewidują tego żadne przepisy. Brak jej wystawienia i doręczenia nie przesądza o niezawarciu umowy.
Warto też wiedzieć, że w sytuacji gdy do zawarcia umowy doszło zbyt pochopnie  i jeżeli umowa ubezpieczenia została zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy, przedsiębiorca ma prawo odstąpić od umowy w ciągu 7 dni. Do takiego odstąpienia nie jest potrzebna zgoda zakładu ubezpieczeń bowiem po oświadczeniu w tym zakresie umowa zostaje rozwiązana. Nie ma również obowiązku ?wytłumaczenia" się ze swojej decyzji. Trzeba jednak pamiętać, że pozostaje obowiązek zapłaty składki za okres, w którym umowa obowiązywała - była świadczona ochrona ubezpieczeniowa.

Opracowanie przygotował st. specjalista w BRU Cezary Orłowski

[1] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005 -2006. . PARP 2007