Ubezpieczenie OC rolnika

Poniżej prezentujemy podstawowe informacje na temat obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) rolników. Celem powyższego opracowania jest przybliżenie tego ubezpieczenia i przedstawienie zagadnień z nim związanych w ogólnych zarysach.  Dlatego też, jeśli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany temat zapraszamy do zapoznania się z odpowiedziami na najczęstsze pytania w odniesieniu do powyższego ubezpieczenia.  

Ubezpieczenie OC rolnika jest jednym z trzech obowiązkowych ubezpieczeń rolnych. Jego celem jest zapewnienie odszkodowania osobom, które poniosły szkodę powstałą w związku z posiadaniem przez rolnika gospodarstwa, choć chroni ono także samego rolnika, gdyż to zakład ubezpieczeń zrekompensuje poszkodowanemu poniesione straty. Warto pamiętać, posiadania polisy rolnik nadal jest odpowiedzialny za szkodę i poszkodowany ma wybór, do kogo kieruje swe roszczenia. Niezależnie od istnienia ustawowego obowiązku zawarcia tego ubezpieczenia, dla samego rolnika posiadanie tego ubezpieczenia jest bardzo przydatne. Nie można bowiem wykluczyć, iż -  szczególnie w przypadku dużej szkody - rolnik nie byłby w stanie sam  pokryć doznanych przez poszkodowanego strat.

Kwestie związane z ubezpieczeniem OC rolnika uregulowane są w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych. Zgodnie z przepisami tej ustawy, umowę ubezpieczenia OC rolnika zawiera się na okres 12 miesięcy, a obowiązek ten powstaje w momencie objęcia gospodarstwa w posiadanie. Objęcie gospodarstwa w posiadanie może być wynikiem np. zakupu tego gospodarstwa, odziedziczenia, czy też obdarowania. W przypadku niespełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC, tj. posiadania ochrony ubezpieczeniowej, przepisy przewidują karę w wysokości jednej dziesiątej minimalnego wynagrodzenia za pracę - wysokość tego wynagrodzenia ogłaszana jest w stosownych przepisach i ustalana jest najczęściej raz do roku. Aby zapewnić nieprzerwaną ochronę ubezpieczeniową ustawodawca przewidział tzw. klauzulę prolongacyjną. Polega ona na tym, że po zakończeniu okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia została zawarta, następuje zawarcie kolejnej umowy na następne 12 miesięcy. Pamiętać trzeba, iż wznowienie umowy następuje wyłącznie wówczas, gdy składka   za poprzedni okres ubezpieczenia była w całości opłacona. Jeśli należność za poprzednie ubezpieczenie w ogóle nie będzie uregulowana lub uregulowana tylko częściowo (np. nie zostanie zapłacona któraś z rat składki, lub zostanie zapłacona lecz w niepełnej wysokości), umowa nie ulegnie wznowieniu, co dla rolnika oznacza brak ochrony ubezpieczeniowej i konieczność opłacenia kary z tego tytułu. Wznowienie umowy nie następuje także wówczas, gdy zostanie ogłoszona upadłość zakładu ubezpieczeń lub zarządzona jego likwidacja.

Generalnie, ochrona ubezpieczeniowa rozpoczyna się w momencie zawarcia umowy i zapłacenia składki lub jej pierwszej raty - jeśli zakład ubezpieczeń wskaże inny termin zapłacenia składki, ochrona istnieje od dnia zawarcia umowy. W przypadku opłacania składki w ratach, niezapłacenie w trakcie trwania umowy jednej z rat nie powoduje automatycznego ustania ochrony ubezpieczeniowej - rolnik ochronę posiada lecz staje się dłużnikiem zakładu ubezpieczeń i jest zobowiązany składkę opłacić. Niezapłacenie raty składki powoduje jedynie to, że umowa ubezpieczenia nie wznowi się na następny rok.

Ubezpieczeniem OC rolników jest objęta odpowiedzialność cywilna rolnika oraz każdej osoby, która pracując w gospodarstwie rolnym w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej wyrządziła szkodę w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego. Oznacza to, iż zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie zarówno wtedy, gdy szkodę wyrządzi sam rolnik, jak i wówczas, gdy szkodę wyrządzi osoba   pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, czy też pracująca w gospodarstwie. Osobą pracującą w gospodarstwie rolnym jest nie tylko osoba w nim mieszkająca, ale także osoba w nim pomagająca, dokonująca napraw, czy też świadcząca pomoc sąsiedzką. Jeśli któraś z tych osób wykonując czynności związane z gospodarstwem wyrządzi szkodę tzw. osobie trzeciej np. turyście, listonoszowi czy kierowcy przejeżdżającego właśnie samochodu, zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie zarówno za szkodę będącą wynikiem uszkodzenia ciała, np. wypłaci zadośćuczynienie czy zwróci koszty leczenia, jak i za szkodę na mieniu, tj. np. za zniszczoną odzież, czy samochód.

Zdarza się, iż przy wykonywaniu prac związanych z posiadaniem gospodarstwa  szkodę poniesie także osoba pracująca w tym gospodarstwie - np. spadnie z drabiny, która była z winy rolnika w złym stanie technicznym. Bywa też, że z winy osoby pracującej w gospodarstwie szkody dozna sam rolnik. W obu tych przypadkach zakład ubezpieczeń również wypłaci odszkodowanie, lecz będzie ono obejmowało jedynie roszczenia związane z uszkodzeniem ciała, np. zadośćuczynienie czy zwrot kosztów leczenia.      

Istnieje kilka warunków, od spełnienia których zależy przyjęcie przez zakład ubezpieczeń odpowiedzialności. Przede wszystkim rolnik lub osoba pracująca w jego gospodarstwie będą  zobowiązani do naprawienia powstałej szkody tylko wtedy, gdy można im przypisać winę za zaistniałe zdarzenie. Wina ta może przybrać postać  zarówno działania, tj. wykonania przez rolnika jakichś czynności, które doprowadziły do szkody, np. nieprawidłowe przepędzanie stada, jak również zaniechania, tj. niepodjęcia przez niego działań niezbędnych dla uniknięcia szkody - może to być np. nienaprawienie dachu, w wyniku czego spadające deski czy dachówki spowodują powstanie szkody. Odpowiedzialność rolnika - a co za tym idzie również zakładu ubezpieczeń - zależy także od tego, czy pomiędzy działaniem rolnika a powstałą szkodą istnieje bezpośredni związek przyczynowy, a więc czy szkoda jest tzw. normalnym następstwem działania lub zaniechania rolnika. Szkoda jest normalnym następstwem wówczas, gdy jej wystąpienie w normalnym biegu rzeczy jest bardzo prawdopodobne i  w danych okolicznościach można ją przewidzieć. Oznacza to, iż zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie tylko wówczas, gdy szkoda jest  bezpośrednim skutkiem  zawinionego działania lub zaniechania rolnika.

Drugim warunkiem powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest to, aby czynności, które były przyczyną szkody, miały bezpośredni związek z posiadaniem gospodarstwa, a więc aby istniał związek funkcjonalny pomiędzy czynnościami rolnika a gospodarstwem. I nie jest istotne, gdzie doszło do szkody - podczas koszenia łąki, czy na terenie samego gospodarstwa - najistotniejsze jest to, by czynności wykonywane przez rolnika lub osobę pracującą w gospodarstwie były pracami związanymi z posiadaniem gospodarstwa.

Każda umowa ubezpieczenia, w tym również i ubezpieczenie OC rolnika, posiada górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Jest to określona ustawowo suma gwarancyjna - w chwili obecnej wynosi ona 5 mln euro w przypadku szkody na osobie i 1 mln euro w przypadku szkód na mieniu. W konsekwencji zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie tylko do tej kwoty i w przypadku  jej wyczerpania zakład ubezpieczeń nie będzie już zobowiązany do dalszych wypłat. Wówczas poszkodowany będzie mógł żądać naprawienia szkody jedynie bezpośrednio od samego sprawcy.

Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń jest tzw. odpowiedzialnością akcesoryjną, tzn. istnieje tylko wówczas, gdy istnieje odpowiedzialność samego rolnika przewidziana w przepisach kodeksu cywilnego. Generalną zasadą jest, iż odszkodowanie ma być równe poniesionej szkodzie.  Szkodą jest każdy uszczerbek, jaki dotyka poszkodowanego - obejmuje on zarówno szkodę na osobie, jak i szkodę na mieniu. Szkoda na mieniu dotyczy majątku poszkodowanego, szkoda na osobie zaś odnosi się bezpośrednio do osoby poszkodowanego. Art. 361 k.c. daje poszkodowanemu prawo żądania zarówno pokrycia poniesionych przez niego strat jak i zwrotu korzyści, które poszkodowany mógł uzyskać, a nie uzyskał ponieważ szkodę mu wyrządzono - w pierwszym przypadku jest to uszczuplenie majątku posiadanego przez poszkodowanego przed wyrządzeniem szkody, np. uszkodzenie samochodu, ale także spowodowanie konieczności poniesienia wydatków na naprawę tego samochodu, w drugim zaś utrata możliwości powiększenia majątku, choć powiększenie takie by nastąpiło, np. niemożność zarobkowania z powodu zniszczenia samochodu lub doznania uszczerbku na zdrowiu.  Można więc żądać nie tylko zwrotu kosztów naprawy lub odkupienia zniszczonej rzeczy, ale także wyrównania utraconego dochodu, niezależnie od tego czy powodem utraty dochodu jest uszkodzenie rzeczy (np. zniszczenie taksówki), czy też niemożność zarobkowania z uwagi na doznane uszkodzenia ciała (np. otrzymywanie niepełnego wynagrodzenia z uwagi na zwolnienie lekarskie). Oprócz szkód związanych z uszkodzeniem lub utratą mienia występują także szkody związane z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia - również i w tym przypadku rolnik będzie zobowiązany do pokrycia wszelkich wynikłych stąd kosztów, a także ponieść koszty zadośćuczynienia, a więc jednorazowego świadczenia mającego zrekompensować poszkodowanemu ból, cierpienie i krzywdę.

Umowa ubezpieczenia OC rolnika przewiduje wypłatę odszkodowania kiedy rolnik, czy też osoba pracująca w gospodarstwie wyrządzą szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania wyrażoną w art. 361 k.c., co do zasady, poszkodowany winien więc otrzymać kompensatę wszystkich poniesionych szkód - zarówno na osobie, jak i na mieniu. Dlatego też prawo cywilne przewiduje szereg roszczeń, które to umożliwiają. Poszkodowany może więc dochodzić:

1. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które jest świadczeniem jednorazowym, pieniężnym i mającym stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych poszkodowanego (art. 445 k.c. w związku z 444 k.c.);

2. zwrotu wszelkich kosztów związanych z wypadkiem tj. kosztów związanych z leczeniem i rehabilitacją oraz lepszym odżywianiem poszkodowanego, opieką nad poszkodowanym, transportu poszkodowanego i jego bliskich, adaptacji mieszkania stosownie do potrzeb poszkodowanego, a także przygotowania go do wykonywania nowego zawodu (art. 444 § 1 k.c.);

3. renty uzupełniającej, która ma stanowić wyrównanie różnicy w dochodach osiąganych przez poszkodowanego przed wypadkiem w stosunku do dochodów uzyskiwanych przez niego po wypadku (art. 444 § 2 k.c.);

4. jednorazowego odszkodowania (tzw. kapitalizacji renty), które jest uzasadnione w szczególności gdy poszkodowany w następstwie wypadku stał się inwalidą, a jednorazowe świadczenie umożliwi mu wykonywanie innego zawodu, czy też rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej, przy czym jeżeli poszkodowany korzysta z tego świadczenia traci prawo do renty uzupełniającej (art. 447 k.c.);

5. renty na zwiększone potrzeby polegającej na zapewnieniu poszkodowanemu środków potrzebnych do poprawy stanu jego stanu zdrowia po wypadku, a związanych z jego leczeniem i rehabilitacją, lepszym odżywianiem oraz sprawowaną nad nim opieką (art. 444 § 2 k.c.);

6. oraz w przypadkach, krótszych okresów niesprawności po wypadku skutkujących niemożnością wykonywania pracy (prowadzenia działalności) zwrotu utraconych zarobków (art. 361 k.c.).

7. odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów np. na naprawę lub odkupienie uszkodzonej lub utraconej rzeczy, zwrot utraconego dochodu,

8. zwrotu kosztów holowania uszkodzonego pojazdu, zwrotu kosztów pojazdu zastępczego (art. 361 k.c.),

W sytuacji, gdy wskutek działań rolnika lub osoby pracującej w jego gospodarstwie poszkodowany poniesie śmierć, najbliższy członek rodziny może ubiegać się o wypłatę:

1. stosownego odszkodowania jeżeli wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej jego najbliższych, chodzi tutaj o szeroko pojęty uszczerbek natury ekonomicznej występujący po stronie najbliższych po śmierci poszkodowanego (art. 446 § 3 k.c.);

2. zwrotu kosztów związanych z leczeniem i pogrzebem zmarłego poszkodowanego poniesionych przez członków jego rodziny (art. 446 § 1 k.c.);

3. renty alimentacyjnej, która ma na celu uzupełnienie dochodów osób uprawnionych po śmierci poszkodowanego, wobec których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny i które za życia wspierał stale i dobrowolnie finansowo, a przemawiają za tym zasady współżycia społecznego (art. 446 § 2 k.c.);

4. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które jest świadczeniem jednorazowym, pieniężnym i mającym stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych najbliższych członków rodziny zmarłego na skutek wypadku poszkodowanego (art. 446 § 4 k.c.) przy czym instytucja ta znajduje zastosowanie do wypadków, które miały miejsce począwszy od 3 sierpnia 2008r.;

Trzeba przy tym pamiętać, iż zasadą jest także, że odszkodowanie otrzymane od ubezpieczyciela nie może być wyższe od poniesionej szkody - taką regulację wprowadza art. 824¹ k.c. W przypadku naruszenia tej zasady dochodzi do nieuzasadnionego wzbogacenia się poszkodowanego, co - tak samo jak zaniżenie odszkodowania - nie powinno mieć miejsca.

Prawo cywilne w pewnych przypadkach przewiduje także możliwość obniżenia odszkodowania - jest to zasada zawarta w art. 362 k.c.  Zdarza się bowiem, iż  sam poszkodowany przyczynił się do zaistnienia wypadku lub do rozmiaru szkody - w takiej sytuacji odszkodowanie jest pomniejszone o ustalony przez zakład ubezpieczeń w postępowaniu likwidacyjnym wskaźnik procentowy. Wskaźnik ten może być także określony przez sąd w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania cywilnego. Przyjęcie określonej wartości przyczynienia jest zawsze uznaniowe i zależy od subiektywnej oceny stanu faktycznego dokonanej przez zakład ubezpieczeń, samego poszkodowanego lub też sąd.

Zawarta w art. 361 k.c. zasada pełnego odszkodowania, ustanawiająca jednocześnie zakres odpowiedzialności rolnika, w zasadzie pokrywa się z odpowiedzialnością zakładu ubezpieczeń. Istnieją jednak przypadki, w których zakład ubezpieczeń nie będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania, pomimo iż odpowiedzialność rolnika może istnieć. W konsekwencji, w przypadku zaistnienia szkody nieobjętej odpowiedzialnością gwarancyjną zakładu ubezpieczeń, poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody wyłącznie od osoby, będącej bezpośrednim sprawcą szkody. Zakład ubezpieczeń zatem nie wypłaci odszkodowania za szkody:

1) w mieniu, wyrządzone rolnikowi przez osoby pracujące w jego gospodarstwie rolnym lub pozostające z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym

2) w mieniu, wyrządzone osobom pozostającym z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub pracującym w jego gospodarstwie rolnym;

3)  spowodowane przeniesieniem chorób zakaźnych niepochodzących od zwierząt;

4) w mieniu, spowodowane wadą towarów dostarczonych przez osobę objętą ubezpieczeniem albo wykonywaniem usług; jeżeli wskutek tych wad nastąpiła szkoda na osobie, zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności tylko wtedy, gdy osoba objęta ubezpieczeniem wiedziała o tych wadach;

5)  powstałe wskutek uszkodzenia, zniszczenia, utraty lub zaginięcia rzeczy wypożyczonych lub przyjętych przez osobę objętą ubezpieczeniem OC rolników do użytkowania, przechowania lub naprawy;

6)  polegające na utracie gotówki, biżuterii, dzieł sztuki, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych, numizmatycznych i innych;

7)  polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska;

8)  wynikłe z kar pieniężnych, grzywien sądowych i administracyjnych, a także kar lub grzywien związanych z należnościami wobec budżetu państwa.

Po zgłoszeniu szkody każdy zakład ubezpieczeń ma określony ustawowo termin wypłaty odszkodowania. W przypadku ubezpieczenia OC rolnika jest to 30 dni od dnia zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o powstaniu szkody, przy czym jeśli wystąpi konieczność wyjaśnienia okoliczności mających wpływ na odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń lub wysokość szkody, termin ten może być wydłużony. Wówczas odszkodowanie musi być wypłacone najpóźniej w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Termin likwidacji szkody nie może jednak przekroczyć 90 dni. Jeśli zakład ubezpieczeń nie wypłaci odszkodowania w ustawowym terminie, poszkodowany może domagać się zapłaty odsetek na podstawie art. 481 k.c.

Opisane powyżej zasady odpowiedzialności są sformułowane w odpowiednich przepisach, jednak sformułowania te są często dosyć ogólne i trudno zrozumiałe dla samych poszkodowanych. Niestety w praktyce zdarza się, iż niektóre zakłady ubezpieczeń mające wypłacać poszkodowanym stosowne świadczenia pieniężne, stosują interpretacje prawne niekorzystne dla samych poszkodowanych, czasem niezgodne z zasadami prawnymi przyjętymi np. przez orzecznictwo sądów - szczególnie Sądu Najwyższego. Dlatego w przypadku dochodzenia odszkodowania z ubezpieczenia OC rolnika warto szczegółowo poznać swoje prawa, aby móc je również skutecznie egzekwować od ubezpieczyciela. W przypadku pytań, problemów można również zwrócić się do Rzecznika z prośbą o podjęcie interwencji.  

Zapraszamy również do zapoznania się z bazą orzecznictwa - BAZA ORZECZNICTWA

Ponadto w kontaktach z zakładami ubezpieczeń sugerujemy korzystanie z bazy wzorów pism - BAZA WZORÓW - , które pomogą sprawniej rozwiązywać powstałe spory.