"Przysposobienie i skupienie wszystkich sił narodowych celem odzyskania niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych" było głównym założeniem programu Ligi Polskiej, ogłoszonego 5 grudnia 1887 roku. W tym roku mija 125 lat od tego wydarzenia.
Liga Polska powstała w sierpniu 1887 r. na zamku w Hilfikon w pobliżu szwajcarskiego Zurichu należącym do zamożnego imigranta inżyniera Ludwika Michalskiego. W spotkaniu uczestniczyli działacze emigracyjni Zygmunt Miłkowski, Maksymilian Hertl, Ludwik Michalski oraz kustosz Biblioteki Ossolińskich ze Lwowa Aleksander Hirszberg.
"Tak stanęła Liga Polska - ognisko tajnej pracy rewolucyjnej, skierowane przeciwko Rosji. Na zebraniu w Hilfikonie uchwalono przystąpić do wydawania organu publicystycznego Ligi - +Wolnego Słowa Polskiego - oraz wybrano pierwszą Centralizację. Weszli do niej - Miłkowski, jako prezes, Michalski i Hertl" - pisze Władysław Pobóg-Malinowski w publikacji "Narodowa Demokracja 1887-1918. Fakty i dokumenty".
Niebawem został opracowany program Ligi - według słów Miłkowskiego - "wyraźny, demokratyczny, każdemu rzetelnemu Polakowi znany, bo przez każdego rzetelnego Polaka noszony w duszy i piastowany w sercu". Nazwany został Ustawą Ligi Polskiej i ogłoszony 5 grudnia 1887 r., został prawdopodobnie napisany przez Miłkowskiego.
Za główne zadanie Ligi uznano "przysposobienie i skupienie wszystkich sił narodowych celem odzyskanie niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych na podstawie federacyjnej i z uwzględnieniem różnic narodowościowych". Pracami organizacji kierować miała Centralizacja, a w skład Ligi miały wchodzić komitety prowincjonalne, guberialne i powiatowe we wszystkich zaborach; komitety zagraniczne w krajach, gdzie przebywają duże skupiska Polaków; grupy tajne i towarzystwa jawne w kraju i za granicą oraz agenci Centralizacji.
Paragraf 15 programu głosił, że Centralizacja winna "obmyślić i przygotować wszelkie środki do czynnego wystąpienia narodowego w chwili stosownej i starać się nie tylko zdarzenia, umożebniające ruch narodowy, przewidywać, ale w miarę możności i wywoływać te zdarzenia i wypadki, które by obronę praw narodowych ułatwić nam mogły". Za istotny cel organu rządzącego uznawano także "popieranie oświaty ludu, dobrobytu klas wydziedziczonych i w ogóle rozwoju sił narodowych pod względem społecznym i ekonomicznym".
W roku kolejnym w Genewie uchwalone zostało nowe brzmienie Ustawy Ligi, w której - jak pisze Pobóg-Malinowski "nie znajdujemy już ani jednej, najkrótszej bodaj wzmianki o niepodległości i walce obronnej". Zmiana ta jest najbardziej widoczna w paragrafie pierwszym, gdzie w miejsce deklaracji starań o odzyskanie niepodległości Polski, znalazło się stwierdzenie, że celem Ligi jest "przysposobienie i skupienie wszystkich sił narodowych dla skutecznej obrony praw całej narodowości polskiej i stworzenia warunków wszechstronnego politycznego i społecznego jej rozwoju".
Liga wydawała odezwy i broszury, organizowała manifestacje, szybko nawiązała też kontakt z różnymi organizacjami i środowiskami. Znaleźli się wśród nich ludzie związani z warszawskim pismem "Głos" i wydawanym we Lwowie "Przeglądem społecznym". Pragnąc objąć swoim działaniem zwłaszcza młodzież przedstawiciele Ligi zainspirowali powstanie Związku Młodzieży Polskiej, zwanego "Zet", który miał być organizacją "ścisłą, hierarchiczną, z podziałem na kategorie i mająca na celu przede wszystkim zaprawianie członków do pracy w organizacjach politycznych, wyrabianie w nich karności oraz kierowanie całym ruchem młodzieży".
W r. 1893 część młodych członków Ligi z m.in. Romanem Dmowskim, krytykując brak zdecydowanych działań organizacji, wystąpiła z niej powołując do życia Ligę Narodową. Sama Liga Polska została ostatecznie rozwiązana przez Zygmunta Miłkowskiego w lipcu 1894 r. we Lwowie. (PAP)
akn/ abe/
