*8 maja przypada 160. rocznica urodzin Stanisława Witkiewicza, malarza i architekta, teoretyka sztuki, pisarza, twórcy i popularyzatora stylu zakopiańskiego; ojca Stanisława Ignacego Witkiewicza - Witkacego. *
Jego książka "Na przełęczy" (1891), gdzie relacje z górskiej wycieczki połączone zostały z opisami krajobrazu tatrzańskiego oraz refleksją nad życiem, charakterem i mową górali, budownictwem i ich zdobniczą sztuką, nazywana jest "Ewangelią Tatr".
Witkiewicz urodził się 8 maja 1851 r. w Poszawszu na Żmudzi (niektóre źródła jako datę urodzin podają dzień 21 maja). Był dziewiątym dzieckiem Elwiry i Ignacego Witkiewiczów. Naukę w gimnazjum przerwał mu wybuch powstania styczniowego w 1863 r. Jako 12-letni chłopiec Stanisław Witkiewicz pełnił w powstaniu rolę łącznika i zaopatrzeniowca.
Rodzice Witkiewicza za wspieranie powstania zostali po jego upadku skazani na zesłanie do Tomska na Syberii. Tam młody Witkiewicz zaczął pobierać lekcje rysunku. W latach 1868-71 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W 1872 r. kontynuował naukę w Monachium. W mieście tym, będącym wówczas bardzo ważnym ośrodkiem kultury, nawiązał przyjaźnie z polskimi malarzami Aleksandrem Gierymskim, Józefem Chełmońskim i Henrykiem Siemiradzkim.
Jak pisze Halina Floryńska-Lalewicz w artykule na portalu Instytutu Adama Mickiewicza Culture.pl, "okres monachijski, bardzo ważny w artystycznym i intelektualnym rozwoju Witkiewicza, był zarazem bardzo ciężki"; artysta "żył w trudnych warunkach materialnych, cierpiał głód, nabawił się gruźlicy, która nękała go do końca życia".
"W 1875 r. powrócił do Warszawy. Wynajął pralnię Hotelu Europejskiego na pracownię malarską, w której mimo dotkliwej biedy kwitło życie towarzyskie. Witkiewicz przyjaźnił się z licznymi artystami i pisarzami, m.in. z Heleną Modrzejewską, Bolesławem Prusem i Henrykiem Sienkiewiczem" - pisze Floryńska-Lalewicz.
W Warszawie Witkiewicz pracował głównie jako malarz i ilustrator, jednocześnie coraz wyraźniej skłaniał się ku teorii i krytyce artystycznej. W latach 1884-87 pełnił funkcję kierownika artystycznego tygodnika "Wędrowiec", pisma początkowo o charakterze przyrodniczo-geograficznym, które później zmieniło profil na kulturalno-społeczny. Na łamach "Wędrowca" opublikował cykl artykułów "Malarstwo i krytyka u nas", prowokując dyskusję nt. wartości dzieła sztuki, zadań i metod krytyki.
"Tamże i na innych łamach pisał o malarstwie europejskim, od Rafaela i Michała Anioła poczynając, i o wszystkich niemal liczących się malarzach polskich: Henryku Siemiradzkim, Henryku Rodakowskim, Wojciechu Gersonie, Jacku Malczewskim, Władysławie Ślewińskim. W latach późniejszych opublikował obszerne i wnikliwe monografie +Juliusz Kossak+ (1900), +Aleksander Gierymski+ (1903), +Matejko+ (1908)" - przypomniała Floryńska-Lalewicz. Podkreśliła, że Witkiewicz, przyczyniając się walnie "do upowszechnienia wiedzy o sztuce i rozwoju wrażliwości plastycznej", "czynił to pięknym, sugestywnym językiem, który zachował wszelkie walory po upływie ponad wieku".
W 1884 r. artysta pojął za żonę Marię Pietrzkiewiczównę. Rok później urodziła mu ona syna, Stanisława Ignacego - w przyszłości wybitnego malarza, dramaturga i filozofa, Witkacego.
W 1890 r. Stanisław Witkiewicz zamieszkał w Zakopanem. Urzeczony miejscową sztuką ludową, stworzył teorię stylu zakopiańskiego. Projektował architekturę i wnętrza willi. Według jego projektów wybudowano w Zakopanem m.in. willę "Koliba" (lata budowy: 1892-93) i willę "Pod Jedlami" (1897) oraz kaplicę w Jaszczurówce (1904). W sztuce ludowej przejawia się kulturowa tożsamość narodu - uważał Witkiewicz.
W malarstwie był teoretykiem realizmu. Tworzył też obrazy impresjonistyczne. Malował nastrojowe pejzaże tatrzańskie, będące dla niego, jako artysty obszarem wtajemniczenia w istotę natury, w jej duchowy wymiar. Do znanych obrazów Witkiewicza należą np.: "Trójka Syberyjska - Na Uralu" (1876), "Ranny powstaniec" (1881), "Czarny Staw - kurniawa" (1892), "Jesieniowisko" (1894), "Wiatr halny" (1895, zaliczany do najbardziej oryginalnych pejzaży w malarstwie polskim), "Owce we mgle" (1899-1900), "Pejzaż zimowy w Tatrach" (1908).
Stanisław Witkiewicz zmarł na gruźlicę 5 września 1915 r. w miasteczku Lovran nad Adriatykiem, na półwyspie Istria (obecnie Chorwacja). Jego ciało sprowadzono do kraju. Zostało pochowane w Zakopanem, na cmentarzu na Pęksowym Brzysku.
Witkiewicz otrzymał tytuł honorowego obywatela Zakopanego. Był członkiem Sekcji Ochrony Tatr i Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego. (PAP)
jp/ abe/
