*"Duma i uprzedzenie", najbardziej znana powieść Jane Austen, została wydana 200 lat temu - 28 stycznia 1813. W ciągu 200 lat obecności na rynku stała się jedną z najbardziej lubianych przez czytelników książek; rozeszła się na świecie w liczbie ok. 20 mln egzemplarzy. *
Powieść "Duma i uprzedzenie" nosiła początkowo inny tytuł - "Pierwsze wrażenia". Jane Austen rozpoczęła pisanie powieści w wieku 21 lat, w październiku 1796 roku, a skończyła w sierpniu 1797 r. Fragmenty czytywała rodzinie w salonie, a siostrzenica autorki, ku jej niezadowoleniu, rozpowiadała wśród sąsiadów treść powstającej powieści. Jane nie była zadowolona, bo w okolicy mieszkało wiele panien o imionach bohaterek "Dumy i uprzedzenia".
Ojciec Jane wysłał powieść wydawcy już kilka miesięcy po tym, jak ta skończyła ją pisać, oferując wydanie jej na własny koszt, jednak wydawca odesłał rękopis. "Duma i uprzedzenie" ukazała się dopiero po sukcesie w 1812 roku pierwszej wydanej powieści Austen - "Rozważnej i romantycznej". Autorka wprowadziła poprawki zmieniając też tytuł, aby uniknąć skojarzeń z opublikowaną w międzyczasie książką Margaret Holford "Pierwsze wrażenia". "Duma i uprzedzenie" wyszła na początku 1813 roku jako "powieść autorki +Rozważnej i romantycznej+", która to z kolei ukazała się jako "dzieło pewnej damy". W epoce Jane Austen publikowanie powieści przez młode panny uchodziło za niewłaściwe i mogło przekreślić ich szanse na zamążpójście. Dopiero dwie ostatnie powieści Austen, które ukazały się po śmierci autorki, wyszły pod jej nazwiskiem. "Duma i uprzedzenie" kosztowała 18 szylingów za trzy tomy.
Jane pisała 29 stycznia 1813 roku do siostry Cassandry: "otrzymałam z Londynu moje ukochane dziecię". Autorka ceniła "Dumę i uprzedzenie", a o głównej bohaterce - Elizabeth napisała: "Uważam ją za najrozkoszniejsze stworzenie, jakie się kiedykolwiek ukazało drukiem i nie wiem, czy potrafię tolerować ludzi, którym nawet ona się nie spodoba".
Powieść cieszyła się wielką popularnością, prasa zamieszczała pochlebne recenzje, a czytelnicy mogli odnaleźć w niej realia z codzienności. Powieść rozpoczyna się od tego, że do posiadłości Netherfield Park, położonej w sąsiedztwie majątku średnio zamożnych państwa Bennetów, wprowadza się Charles Bingley, młody i bogaty kawaler. Jak pisała Austen "Jest prawdą powszechnie znaną, że samotnemu a bogatemu mężczyźnie brak do szczęścia tylko żony", więc pierwszy publiczny bal z udziałem Bingeleya, gdzie pojawia się on w towarzystwie swego tyleż majętnego, co aroganckiego przyjaciela Darcy'ego, elektryzuje okoliczne panny i ich mamy. Na balu okazuje się, że co prawda Bingley jest wyraźnie zainteresowany jedną z sióstr Bennet - Jane, ale pan Darcy wywołuje w głównej bohaterce powieści - Elizabeth Bennet - uczucie niechęci. Do szczęśliwego końca uwieńczonego ślubem obu par prowadzi czytelnika długa droga najeżona skandalami obyczajowymi, protestami zainteresowanych rodzin, nieporozumieniami i dramatycznymi
opóźnieniami w rozpoznawaniu własnych uczuć przez głównych bohaterów.
Historia Elizabeth Bennet i pana Darcy'ego to także opowieść o przezwyciężaniu dumy i uprzedzeń, dojrzewaniu do miłości. Niemal każdy z bohaterów pochopnie ocenia innych, by stopniowo zmieniać o nich zdanie, gdy z czasem ujawniają się prawdziwe intencje i cechy charakteru postaci. Czytelniczki powieści odnajdywały w niej często potwierdzenie tezy, że nie trzeba być bogatą i piękną, aby znaleźć szczęście, wystarczy inteligencja, uczciwość, szczerość, poczucie humoru i naturalny wdzięk - cechy, którymi chlubi się powieściowa Elizabeth.
Wiele wątków "Dumy i uprzedzenia" w pewien sposób odnosi się do życia Jane Austen. Podobnie jak panny Bennet ona sama mogła czytać wszystko, na co tylko miała ochotę, co nie było popularnym elementem wychowania młodych panien w czasach brytyjskiej Regencji. Opór rodzin przed połączeniem zakochanych różniących się wielkością majątku to wątek z życia pisarki - romans Austen z irlandzkim prawnikiem Tomem Lefroyem nie zakończył się na ślubnym kobiercu właśnie dlatego, że rodzina ukochanego nie zgodziła się na jego związek z ubogą panną. Jane Austen nigdy nie wyszła za mąż.
Fenomen popularności "Dumy i uprzedzenia" przekłada się na liczbę powieści kontynuujących wątki powieści. "Zarozumiałość" Julii Barrett i "Pemberley" i "Niedobrana para..." Emmy Tennant to tylko niektóre z nich. W książce "Duma i uprzedzenie i zombie" Setha Grahame-Smitha w Meryton pojawiają się żywe trupy, a w "Emancypacji Mary Bennett" Colleen McCullough nakreślono niewesołe (zdaniem autorki) dalsze losy związku Elizabeth z panem Darcy. Z twórczością Austen związane są też takie książki jak "Klub miłośników Jane Austen" Karen Joy Fowler, "Randkowanie według Jane Austen" Lauren Henderson, "Byłam najlepsza przyjaciółką Jane Austen" i "Jane Austen ukradła mi chłopaka" Cory Harrison czy też "Książka kucharska Jane Austen" Maggie Black i Deride Le Faye. Najbardziej znaną jednak chyba powieścią nawiązującą do "Dumy i uprzedzenia" jest "Dziennik Bridget Jones" Helen Fielding, którego główna bohaterka również zdobywa swojego pana Darcy, choć nie jest piękna, bogata ani też specjalnie mądra, nie sposób jednak
odmówić jej szczerości i naturalnego wdzięku.
Liczbie książek nawiązujących do "Dumy i uprzedzenia" dorównuje liczba ekranizacji powieści: W "Dumie i uprzedzeniu" Roberta Leonarda wystąpili Greer Garson i Laurence Olivier, Joe Wright w swojej ekranizacji z 2005 roku obsadził w głównych rolach Keirę Knightley i Matthew MacFadyena. Ekranizacje telewizyjne to m.in. serial w reżyserii Cyrila Cooke'a z Elizabeth Garvie i Davidem Rintoulem w rolach głównych z 1980 roku, a 1995 rok przyniósł miniserial BBC z Jennifer Ehle i Colinem Firthem. Szaleństwo "Dumy i uprzedzenia" nie ominęło Bollywood - w 2004 nakręcono tam film z Aishwarą Rai w roli Elizabeth.
W plebiscycie BBC z 2003 roku na ulubioną książkę brytyjskiego czytelnika "Duma i uprzedzenie" zajęła drugie miejsce, zaraz po "Władcy Pierścieni". (PAP)
aszw/ abe/
