17 grudnia 1982 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowej Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego - organizacji powołanej kilka miesięcy po wprowadzeniu stanu wojennego, mającej budować wsparcie społeczeństwa dla władz komunistycznych.
"PRON miał stać się po prostu nowym Frontem Jedności Narodu, czyli atrapą, którą ekipa gen. Jaruzelskiego usilne promowała" - pisał historyk Andrzej Paczkowski w "Wojnie polsko-jaruzelskiej".
Na czele PRON stanął wybrany 17 grudnia 1982 r. na przewodniczącego Tymczasowej Rady Krajowej znany pisarz Jan Dobraczyński, związany z PAX. Sekretarzem generalnym został Marian Orzechowski, sekretarz KC PZPR. Po nim funkcję tę pełnili inni prominentni działacze PZPR: Jerzy Jaskiernia i Stanisław Ciosek.
Zapowiedź powołania PRON została ogłoszona 20 lipca 1982 roku. "Deklaracja w sprawie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego" była dziełem PZPR, uzależnionych od niej ZSL i SD oraz stowarzyszeń chrześcijańskich: PAX-u, Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego i Polskiego Związku Katolicko-Społecznego. Sygnatariusze wyrażając uznanie dla powstających po wprowadzaniu stanu wojennego Obywatelskich Komitetów Odrodzenia Narodowego i uwzględniając rozwój innych form obywatelskiej aktywności, doszli do przekonania, że "dojrzał czas, aby te wielorakie nurty zespolić w PRON".
Miał to być ruch "autentyczny", otwarty dla tych, którzy uznają, że "nie ma dla Polski innej drogi niż socjalistyczny jej rozwój, nie ma pewniejszej gwarancji jej niepodległości niż sojusz ze Związkiem Radzieckim". W deklaracji stwierdzono, że nie może być podziałów na wierzących i niewierzących, partyjnych i bezpartyjnych. Opowiadała się ona za nieskrępowanym awansem, aż do kluczowych stanowisk, dla bezpartyjnych. Deklaracja kończyła się wezwaniem do "wspólnego marszu na ogólnonarodowej drodze odrodzenia i rozwoju socjalistycznej Polski".
Kilka dni później Biuro Polityczne KC PZPR na wniosek gen. Wojciecha Jaruzelskiego zaapelowało do członków partii o aktywne uczestnictwo w PRON.
Autorytet PRON-u miały budować m.in. wezwania do władz, by zniosły stan wojenny i zwolniły internowanych, a także udział w jego władzach ludzi z kręgów nauki i kultury. Byli wśród nich m.in. profesorowie Janusz Reykowski, Mikołaj Kozakiewicz, Zbigniew Gertych, pisarze i publicyści Halina Auderska, Edmund Męclewski, Zbigniew Safjan, reżyser Jerzy Kawalerowicz.
Zbiorowymi członkami PRON były liczne organizacje społeczne, których władze deklarowały akces do PRON, bez wiedzy i woli ich członków. Z tego powodu już w maju 1983 do PRON należało blisko pół miliona obywateli z 75 organizacji społecznych.
I Kongres PRON odbył się w maju 1983 roku. Sformułowano wówczas postulat powołania Strażnika Praw Obywatelskich, która to inicjatywa znalazła finał w utworzeniu urzędu rzecznika praw obywatelskich w 1987 roku. Jednak prof. Ewa Łętowska, pierwszy rzecznik, pisała we wspomnieniach, że nie miała wątpliwości co do dekoracyjnego charakteru tego urzędu.
W lipcu 1983 roku PRON został wpisany do konstytucji PRL: "Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego jest płaszczyzną jednoczenia społeczeństwa dla dobra Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także współdziałania partii politycznych, organizacji i stowarzyszeń społecznych oraz obywateli niezależnie od ich światopoglądu - w sprawach funkcjonowania i umacniania socjalistycznego państwa oraz wszechstronnego rozwoju kraju."
II Kongres PRON, który odbył się w maju 1987 roku, uchwalił m.in. rezolucję dotyczącą krytycznej sytuacji w budownictwie mieszkaniowym. Na kongresie tym gen. Jaruzelski ogłosił plan dotyczący ograniczenia zbrojeń w Europie.
Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego zakończył działalność 8 listopada 1989 roku "ze względu na osiągnięcie możliwości porozumiewania się na płaszczyźnie szerszej niż PRON" - jak głosiło oświadczenie Rady Krajowej tej organizacji. (PAP)
tst/ hes/
