16 maja 1657 r. w czasie rzezi w Janowie Poleskim Kozacy zamordowali jezuitę Andrzeja Bobolę - nazywanego apostołem Pińszczyzny, od 1652 r. pełniącego misję ewangelizacyjną na Polesiu. Męczennika kanonizowano w 1938 r., a w 2002 r. ogłoszono patronem Polski.
"Dla gorliwości i umiejętności pozyskiwania dusz zwano go (...) apostołem Pińszczyzny lub duszochwatem. Zrazu odznaczał się ponoć pewnymi wybujałościami temperamentu, ale z czasem stał się uosobieniem cierpliwości, opanowania i wytrwałości. Najlepiej o tych cnotach zaświadczył, gdy w Peredylnej pod Janowem Poleskim przychwyciła go czerń kozacka. Zawleczono go do miasteczka i umęczono okrutnie" - pisał badacz żywotu św. Andrzeja Boboli jezuita Henryk Fros ("Martyrologium").
Andrzej Bobola urodził się 30 listopada 1591 r. w Strachocinie koło Sanoka, w rodzinie szlacheckiej. Wychowano go w duchu katolickim. Pierwsze nauki pobierał w szkole prowadzonej przez zakon Towarzystwa Jezusowego (jezuitów) w Wilnie.
W 1611 r. wstąpił do zakonu jezuitów. Jako zakonnik kontynuował studia filozoficzne i teologiczne na Akademii Wileńskiej. W 1622 r. otrzymał święcenia kapłańskie.
W latach 1623-24 był rektorem kościoła, kaznodzieją, spowiednikiem, misjonarzem ludowym i prefektem młodzieży w Nieświeżu. Pracował też jako misjonarz na wsi wileńskiej. W latach 1624-30 kierował Sodalicją Mariańską w Wilnie. Wykazał się dużą ofiarnością m.in. podczas zarazy w tym mieście w 1628 r.
Od 1630 r. był przełożonym klasztoru jezuitów w Bobrujsku. W latach 1633-35 był moderatorem Sodalicji Mariańskiej wśród młodzieży w Połocku, a w roku 1636 został mianowany kaznodzieją w Warszawie. W latach 1638-42 był kaznodzieją w Łomży, potem w Wilnie, a od roku 1652 oddał się pracy misyjnej w Pińsku.
W maju 1657 r. Janów Poleski - gdzie wtedy przebywał - został opanowany przez oddział Kozaków, którzy dokonali rzezi katolików i Żydów. Andrzej Bobola usiłował szukać schronienia w pobliskiej wsi Peredił. Został jednak ujęty przez oddział kozacki, przewieziony do Janowa, gdzie - na rynku - poddano go torturom i zamordowano.
Filozof i historyk religii Zbigniew Mikołejko pisał, że Bobola był zwolennikiem zawartej w 1596 r. unii brzeskiej (na mocy której - przy zachowaniu odrębności obrzędowej - podporządkowano Kościół prawosławny jurysdykcji papieskiej na terenach Rzeczypospolitej), przez co ściągnął na siebie gniew tzw. dyzunitów, czyli przeciwników unii. "Szło o konflikt między dwoma (lub trzema) nurtami chrześcijaństwa, między trzema (lub czterema) narodami. Szło o unię brzeską, stanowiącą próbę wcielenia prawosławia Pierwszej Rzeczypospolitej - poprzez uformowanie nowego, greckokatolickiego obrządku - w obszar katolicyzmu" - tłumaczył ("Św. Andrzej Bobola. Ekumena we krwi").
Zdaniem Mikołejki, "konflikt między Polską, Moskwą, Rusinami (przyszłymi Ukraińcami i Białorusinami) zyskiwał dodatkowy, religijny wymiar - tak istotny ówcześnie, gdy wiara o wiele bardziej określała tożsamość grup i jednostek niż narodowość".
Andrzej Bobola został pochowany w podziemiach Kościoła Jezuitów w Pińsku.
W XVIII w. w Polsce, ale także m.in. w Niemczech i Austrii rozwijał się kult męczennika. W 1702 r. jego ciało zostało ponownie pogrzebane w Pińsku. W 1808 r. przewieziono je do Połocka.
W 1853 r. Bobola został beatyfikowany przez papieża Piusa IX.
W 1922 r. szczątki męczennika zostały zbezczeszczone przez bolszewików. W wyniku starań papieża Piusa XI przeniesiono je do Rzymu.
W 1938 r. Bobola został kanonizowany, a jego relikwie przewiezione do Polski. Złożono je w Sanktuarium Księży Jezuitów w Warszawie przy ul. Rakowieckiej.
W 1992 r. św. Andrzej Bobola został ustanowiony patronem metropolii warszawskiej, obejmującej archidiecezję warszawską oraz diecezje: warszawsko-praską, płocką i łowicką. W 2002 r. ogłoszono go patronem Polski.
"Kiedy zapoznałem się z jego życiorysem, z okolicznościami jego śmierci oraz z losami pośmiertnymi, jeszcze bardziej przejrzysty stał się dla mnie ten znak, jakim jest święty Andrzej Bobola. Jego życie symbolizuje jakiś wielki okres dziejów Polski, Polski unijnej, Rzeczpospolitej trzech narodów" - mówił o św. Andrzeju Boboli papież Jan Paweł II w maju 1988 r.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ skz/ ls/
