68. rocznica pierwszej deportacji Romów do niemieckiego obozu Auschwitz i powstania tak zwanego cygańskiego obozu rodzinnego w Auschwitz II-Birkenau przypadnie 26 lutego.
Tego dnia w 1943 roku z Niemiec dotarł transport złożony z niewielkiej grupy romskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Umieszczono ich w niewykończonym odcinku Auschwitz II-Birkenau, który otrzymał nazwę Famileinzigeunerlager.
Rocznicę co roku upamiętniają przedstawiciele polskich Romów. Pod pomnikiem na terenie byłego obozu cygańskiego składają hołd około 21 tys. zgładzonych w tym miejscu rodaków.
Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do KL Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjeżdżały do obozu z czternastu krajów.
16 grudnia 1942 Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o aresztowaniu wszystkich Cyganów w Rzeszy i na terenach okupowanych oraz umieszczeniu ich w obozach koncentracyjnych. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) wydał 29 stycznia 1943 roku zarządzenie w tej sprawie. Postanowiono, że Cyganie będą osadzeni w Auschwitz II-Birkenau.
Między 26 lutego 1943 roku a 21 lipca 1944 w obozie cygańskim osadzono łącznie 20 967 dzieci, kobiet i mężczyzn. Liczba ta nie uwzględnia około 1700 Romów z Białegostoku, których nie objęto ewidencją. Jako podejrzanych o tyfus plamisty, Niemcy skierowali ich do komór gazowych tuż po przywiezieniu.
Większość spośród 21 tys. więźniów zmarła w wyniku chorób, tyfusu i biegunki głodowej. Szczególnie cierpiały dzieci, deportowane lub urodzone w obozie. Wśród nich szerzyły się ciężkie choroby, a niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza Josefa Mengele. Wszystkie zmarły lub zostały zgładzone.
Pierwotnie hitlerowcy zamierzali zgładzić Romów osadzonych w obozie w połowie maja 1944 roku. 16 maja doszło jednak do buntu, który opóźnił eksterminację.
Zagłada Romów w Birkenau dokonała się w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Wówczas, na rozkaz Reichsfuehrera SS Heinricha Himmlera, obóz cygański został zlikwidowany. Wieczorem 2 sierpnia ogłoszono w obozie cygańskim zakaz opuszczania bloków i mimo oporu stawianego przez Cyganów, załadowano na ciężarówki 2897 dzieci, kobiet i mężczyzn, zawieziono do komory gazowej numer V i zgładzono. Ich ciała spłonęły w dołach obok krematorium.
Ogółem do KL Auschwitz deportowano około 23 tys. Romów. Życie straciło około 21 tys. Pozostałych przeniesiono do innych obozów. Pracowali w przemyśle. Byli także ofiarami eksperymentów medycznych. W Buchenwaldzie Niemcy badali na nich skutki picia wody morskiej.
Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru w latach panowania III Rzeszy śmierć poniosła około połowa populacji romskiej, zamieszkującej obszary okupowane przez Niemców.
Obecnie wszystkie nazwiska romskich więźniów Auschwitz dostępne są na internetowej stronie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: http://pl.auschwitz.org.pl/m/index.php?option=com_wrapper&Itemid=97.
Dane romskie pochodzą z tzw. ksiąg ewidencyjnych Familienzigeunerlager. Dokument ocalał dzięki polskiemu więźniowi politycznemu Tadeuszowi Joachimowskiemu. Pełniąc w obozie cygańskim funkcję pisarza wyniósł je z izby pisarskiej. Miało to miejsce w lipcu 1944 roku, niedługo przed likwidacją obozu familijnego 2 sierpnia 1944 roku. Polak zakopał księgi na terenie obozu. Wydobyte zostały dopiero w 1949 roku.
Auschwitz jest dla narodu romskiego symbolem zagłady. Co roku 2 sierpnia na terenie byłego familijnego obozu cygańskiego w Birkenau Romowie spotykają się, by uczcić pamięć ofiar holokaustu. Od 1997 roku dzień ten obchodzony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów. (PAP)
szf/ hes/
