70 lat temu do niemieckiego obozu Auschwitz dotarł pierwszy transport z Romami. 26 lutego w Auschwitz II-Birkenau powstał tak zwany obóz cygański (Zigeunerlager). Istniał 17 miesięcy. Większość więzionych w nim osób, około 21 tys., została zgładzona lub zmarła.
Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjeżdżały do obozu z czternastu krajów. Tragiczną datę rozpoczęcia deportacji przedstawiciele polskich Romów upamiętniają rokrocznie składając hołd swoim przodkom pod pomnikiem na terenie byłego obozu cygańskiego.
Romowie byli szykanowani w III Rzeszy Niemieckiej już w pierwszych latach po przejęciu władzy przez nazistów. Musieli między innymi się rejestrować i mieli ograniczoną swobodę poruszania się. Wkrótce po wybuchu wojny Niemcy postanowili usunąć ich z Rzeszy. Zaczęli przesiedlać Romów do gett w Generalnym Gubernatorstwie. W getcie łódzkim osadzono ponad 5 tys. Romów niemieckich. Zdecydowana większość z nich została wymordowana w centrum zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem).
16 grudnia 1942 Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o aresztowaniu wszystkich Romów w Rzeszy i na terenach okupowanych oraz umieszczeniu ich w obozach koncentracyjnych. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) wydał 29 stycznia 1943 roku zarządzenie w tej sprawie. Postanowiono, że będą osadzeni w Auschwitz II-Birkenau.
Między 26 lutego 1943 roku a 21 lipca 1944 w obozie cygańskim osadzono łącznie 20 967 dzieci, kobiet i mężczyzn. Liczba ta nie uwzględnia około 1700 Romów z Białegostoku, których nie objęto ewidencją. Jako podejrzanych o tyfus plamisty, Niemcy skierowali ich do komór gazowych tuż po przywiezieniu.
Romscy więźniowie umierali w wyniku chorób, zwłaszcza tyfusu i biegunki głodowej. Szczególnie cierpiały dzieci, deportowane lub urodzone w obozie. Wśród nich szerzyły się ciężkie choroby, a niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza Josefa Mengele.
Pierwotnie Niemcy zamierzali zgładzić Romów osadzonych w obozie w połowie maja 1944 roku. 16 maja doszło jednak do buntu, który opóźnił eksterminację.
Zagłada dokonała się w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Wówczas, na rozkaz Heinricha Himmlera, obóz cygański został zlikwidowany. Wieczorem 2 sierpnia ogłoszono w nim zakaz opuszczania bloków i mimo oporu, załadowano na ciężarówki 2897 dzieci, kobiet i mężczyzn, których zawieziono do komory gazowej numer V i zgładzono. Ich ciała spłonęły w dołach obok krematorium.
Ogółem do KL Auschwitz deportowano około 23 tys. Romów. Życie straciło około 21 tys. Pozostałych przeniesiono do innych obozów. Pracowali w przemyśle. Byli także ofiarami eksperymentów medycznych. W Buchenwaldzie Niemcy testowali na nich skutki picia wody morskiej.
Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru w latach III Rzeszy śmierć poniosła około połowa populacji romskiej, zamieszkującej obszary okupowane.
Obecnie znane są nazwiska wszystkich więźniów obozu cygańskiego. Dane pochodzą z tzw. ksiąg ewidencyjnych Zigeunerlager. Dokument ocalał dzięki polskiemu więźniowi politycznemu Tadeuszowi Joachimowskiemu. Pełniąc w obozie cygańskim funkcję pisarza wyniósł je w lipcu 1944 roku z izby pisarskiej i zakopał na terenie obozu. Wydobyte zostały dopiero w 1949 roku.
Auschwitz jest dla narodu romskiego symbolem Zagłady. Co roku 2 sierpnia na terenie byłego obozu cygańskiego w Birkenau Romowie spotykają się, by uczcić pamięć ofiar. Od 1997 roku dzień ten obchodzony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów. (PAP)
szf/ ls/
