Nie do przyjęcia jest tworzenie kultury wykonywania zawodu medycznego, w której jednostka jest zmuszona brać udział w postępowaniu będącym "w osądzie jej sumienia złem moralnym" - uznał zespół ekspertów KEP ds. bioetycznych.
Zespół KEP zajął stanowisko ws. stosowania przez lekarzy klauzuli sumienia przy odmowie wykonania niektórych zabiegów i świadczeń medycznych.
Wolność sumienia jest "zasadą konstytucyjną", dlatego możliwość powołania się na klauzulę sumienia powinna być zasadą, a jej ograniczenie - wyjątkiem - podkreślono w stanowisku zespołu, zaprezentowanym w czwartek.
Jest ono odpowiedzią na wydane w listopadzie ub. roku stanowisko Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN na ten temat. W stanowisku Komitetu podkreślono, że klauzula sumienia "nie może być używana jako instrument narzucania innym, a w szczególności pacjentowi, żywionych przez przedstawiciela zawodu medycznego przekonań moralnych". Uznano, że lekarz, pielęgniarka i położna mają prawo odmówić wykonania świadczenia medycznego tylko wtedy, gdy takie działanie "bezpośrednio" narusza lub zagraża dobru, które według ich przekonań moralnych powinno być chronione, np. życie płodu.
W odpowiedzi na to stanowisko zespół KEP postanowił przedstawić "pożądany sposób" rozumienia klauzuli sumienia, prosząc pracowników służby zdrowia o rozważenie tej kwestii.
Zgodnie ze stanowiskiem Episkopatu lekarz może odmówić aborcji, wystawienia recepty na środki antykoncepcyjne i wczesnoporonne. Farmaceuta może zaś rozważyć odmowę ich sprzedaży. Jednocześnie zespół uważa, że lekarz powinien informować zainteresowane osoby o metodach regulacji poczęć, w tym o środkach antykoncepcyjnych.
W opinii zespołu KEP obowiązek informowania pacjentki o stanie jej zdrowia i ewentualnych zagrożeniach związanych z kontynuowaniem ciąży nie stoi w sprzeczności z tym, że lekarz, powołując się na klauzulę sumienia, może odmówić wydania zaświadczenia w sprawie wskazań do przerwania ciąży.
W ocenie zespołu ekspertów w polskim prawie nie istnieje prawo do aborcji, zaś art. 4a ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, wprowadza jedynie okoliczności uchylające karalność przerwania ciąży.
Podkreślono, że możliwość powołania się na klauzulę sumienia "za każdym razem wymaga podania dojrzałego uzasadnienia, które może ograniczyć się do podania racji moralnych". We wszystkich tych wypadkach należy się jednak liczyć z odpowiedzialnością zawodową.
Zespół podkreśla, że wolność sumienia "jest zasadą konstytucyjną" i obejmuje swobodę wyboru światopoglądu wraz z jego "hierarchią wartości". "Zasadą jest zatem możliwość wstrzymania się od działań niezgodnych z sumieniem, a ewentualne jej ograniczenia można wprowadzić w drodze wyjątku" - uznał zespół KEP.
Jednocześnie zespół podkreśla, że każdy lekarz ma obowiązek udzielać pomocy medycznej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego rozstroju zdrowia.
W ocenie Episkopatu stanowisko zaprezentowane przez Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN prowadzi do "degradacji zawodu lekarza", który w zakresie oczekiwań związanych z regulacją poczęć i przerwaniem ciąży "zostaje sprowadzony do roli dostarczyciela +medycyny życzeń+".
"Nie do przyjęcia jest tworzenie kultury wykonywania zawodu medycznego, w której - poza absolutnie wyjątkowymi sytuacjami - jednostka traci swoją podmiotowość, zostaje zmuszona zaprzeczyć swojej tożsamości i brać udział w postępowaniu, które w osądzie jej sumienia jest złem moralnym" - uznał zespół.
Komitet Bioetyczny PAN zajął stanowisko na temat klauzuli sumienia ze względu na "powracające doniesienia o niewłaściwym korzystaniu przez polskich lekarzy z prawa do odmowy wykonania legalnej procedury medycznej oraz ponawiane przez międzynarodowe organizacje apele o udoskonalenie krajowych regulacji prawnych dotyczących klauzuli sumienia".
W swoim stanowisku Komitet uznał, że lekarz nie ma prawa, powołując się na klauzulę sumienia, odmówić skierowania na badania prenatalne, nie zgodzić się na wydanie zaświadczenia o stanie zdrowia płodu, nie poinformować pacjentki o możliwości przeprowadzenia zabiegu przez innego lekarza. Lekarz nie może też odmówić wypisania recepty na lek, "którego stosowanie pozostaje wyłącznie w gestii pacjenta", czyli np. recepty na legalny środek antykoncepcyjny lub postkoitalny. Wynika to m.in. z ustawy o zawodzie lekarza oraz ustawy o prawach pacjenta.
Według Komitetu na klauzulę sumienia nie mogą się powoływać całe placówki medyczne, a jedynie lekarze, pielęgniarki lub położne, a prawo do korzystania z klauzuli nie przysługuje aptekarzom. Komitet podkreślił, że w przypadku powołania się na klauzulę lekarz musi uzasadnić odmowę wykonania świadczenia i wskazać konkretną normę, która w jego opinii zostałaby naruszona. Nie wystarczy ogólne stwierdzenie, że byłoby to niemoralne lub niezgodne z jego sumieniem - wskazano. (PAP)
skz/ itm/ malk/ gma/
