Najskuteczniejszym mechanizmem kontroli nad wydatkami organizacji pozarządowych jest zainteresowanie darczyńców, oni są najlepszymi audytorami - mówią eksperci. Apelują, by wspierać organizacje pożytku publicznego, ale i sprawdzać, jak wydają nasze pieniądze.
Ze statusem organizacji pożytku publicznego (opp) związane są szczególne uprawnienia, ale i obowiązki - jednym z najważniejszych przywilejów jest ubieganie się o 1 proc. podatku, który - od 2004 r. - podatnicy mogą przekazać wybranej opp.
Departament Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, który sprawuje nadzór nad organizacjami pozarządowymi, przypomina, że głównym celem wprowadzenia statusu opp było stworzenie pewnej elity wśród podmiotów zaliczanych do trzeciego sektora, której cechą charakterystyczną jest transparentność zarówno w momencie rejestracji, jak i w całym okresie działania.
Co roku liczba osób, które się decydują na przekazanie 1 proc. wybranej opp, rośnie - od ok. 0,3 proc. w pierwszym roku działania tego mechanizmu do 43 proc. w ub. roku. Wciąż jest to jednak mniej niż połowa uprawnionych.
Po ujawnieniu w ub. tygodniu nieprawidłowości, do których dochodziło w Fundacji Kidprotect.pl, pojawiły się głosy, że sprawa ta może wpłynąć na wizerunek innych organizacji i zniechęcić Polaków do przekazywania im zarówno darowizn, jak i 1 procenta podatku, o który opp zabiegają najbardziej usilnie w pierwszym kwartale roku - w okresie rozliczeń podatkowych.
"Takie sytuacje jak w Kidprotect.pl nie zdarzają się często, ale w środowisku pozarządowym często działa mechanizm odpowiedzialności zbiorowej. Jest to niesłuszne i niesprawiedliwe, ponieważ przeważająca większość organizacji działa uczciwie. Ale słysząc o takich aferach darczyńcy mogą się zniechęcić" - powiedziała PAP Aleksandra Kiełczewska z Fundacji Anioły Filantropii.
Także Adam Sawicki z Instytutu Spraw Publicznych podkreśla, że organizacje pozarządowe bazują na zaufaniu społecznym i każda sytuacja, która może to zaufanie nadszarpnąć, odbija się negatywnie na wizerunku trzeciego sektora. Jednak jego zdaniem może to pozwolić na wyciągnięcie wniosków na przyszłość i wprowadzenie mechanizmów, które pozwolą uniknąć takich sytuacji. W jego opinii najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie skutecznych rozwiązań samoregulacyjnych w sektorze pozarządowym, a sytuacje takie jak w Kidprotect.pl mogą ten proces przyspieszyć, uświadamiając, że istnieje potrzeba przejrzystego działania.
Sawicki i Kiełczewska przekonują, że fundacje najskuteczniej kontrolują darczyńcy.
"Darczyńca ma prawo wiedzieć, co się stało z jego pieniędzmi. Ma prawo o to spytać organizację, którą wsparł. Może zadzwonić, wysłać maila, a każda organizacja, która poważnie traktuje swoich darczyńców, powinna udzielić tego typu informacji. Pieniądze muszą być wydane zgodnie z wolą darczyńcy. Pamiętajmy, że w przeciwnym razie darowiznę można odwołać" - przypomina Kiełczewska.
Zwraca też uwagę, że 1 proc. (który w istocie nie jest darowizną, ponieważ są to pieniądze publiczne) przekazuje coraz więcej osób, ale przeważająca większość tych środków trafia do organizacji, które zbierają na tzw. subkonta (na rzecz indywidualnych osób). "Może to świadczyć właśnie o tym, że chcemy wiedzieć, na co zostaną wydane te środki" - dodaje.
Podkreśla, że organizacja, która już od kilku lat jest rekordzistą, jeśli chodzi o wpływy z 1 proc. - Fundacja Dzieciom "Zdążyć z Pomocą" - zbiera dużo, gdyż ma wielu podopiecznych, ale także dlatego, że działa przejrzyście, nigdy nie było zastrzeżeń co do jej wydatków i mogłaby być pod tym względem wzorem.
Kiełczewska zachęca, by szukać sprawozdań organizacji na ich stronach internetowych i w bazie MPiPS na stronie www.pozytek.gov.pl. "Pamiętajmy, że najlepszym audytorem w organizacjach są ich darczyńcy. Jeśli oni się interesują, jak wydawane są ich pieniądze, nie dochodzi do żadnych nieprawidłowości" - powiedziała.
Także Sawicki uważa, że warto sprawdzać organizacje - przeglądać sprawozdania finansowe i merytoryczne. "W większości są dość proste, nie trzeba mieć wiedzy księgowego, żeby je zrozumieć" - przekonuje.
Zdaniem Kiełczewskiej możliwości kontrolne, jakie ma MPiPS, są wykorzystywane, ale nie ma mechanizmu, który szczegółowo kontrolowałby wszelkie szczegóły wydawania pieniędzy. "MPiPS czuwa natomiast nad składaniem przez opp sprawozdań i ten mechanizm działa bardzo dobrze" - podkreśla.
Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie resort pracy ma możliwość wykreślenia organizacji z listy opp uprawnionych do ubiegania się o 1 proc., a także występowania do sądu rejestrowego z wnioskiem o wykreślenie informacji o posiadanym statusie opp przez organizacje, które nie dopełnią obowiązków w zakresie składania sprawozdań.
Kiełczewska przypomina, że w stowarzyszeniach są komisje rewizyjne, a opp muszą mieć rady, składające się z ludzi z zewnątrz, które czuwają nad tym, czy nie ma żadnych nieprawidłowości. Podkreśliła, że w przypadku Kidprotect.pl to zadziałało - sprawa nieprawidłowości ujrzała światło dzienne dzięki Radzie Fundacji.
W opinii Sawickiego przepisy te wymagają doprecyzowania; warto byłoby m.in. zwiększać zakres odpowiedzialności członków organów nadzorczych i zarządczych organizacji pozarządowych. Jednocześnie wysiłki powinny koncentrować się na promocji dobrych praktyk i standardów w funkcjonowaniu samego sektora pozarządowego.
"Ewentualne zmiany to jedno, ale warto też promować dobre praktyki, takie jak publikowanie bilansów, sprawozdań, poddawanie się zewnętrznym audytom" - mówi Sawicki.
Jak informuje Departament Pożytku Publicznego, w związku z niezłożeniem w 2011 r. lub niezamieszczeniem w 2012 r. w terminie sprawozdania finansowego lub merytorycznego, lub złożeniem sprawozdań niekompletnych, lub budzących wątpliwości co do prawidłowości działalności organizacji opp, MPiPS wystosowało odpowiednio: w 2011 r. - 55 wniosków, w 2012 r. - 431 wniosków, natomiast w 2013 r. - 30 wniosków. W wyniku tych działań status opp utraciły 393 organizacje, w tym: 14 organizacje w 2011 r., 375 organizacje w 2012 r., cztery organizacje w 2013 r.
Agata Kwiatkowska (PAP)
akw/ bno/ gma/
