Losy Polaków oraz ziem polskich pod zaborami przybliża czterotomowa publikacja "Historie polskie w XIX wieku" - efekt projektu naukowego Muzeum Historii Polski. Wiek XIX przez lata trwał w "żywej pamięci" Polaków - pisze redaktor książki Andrzej Nowak.
Publikacja ukazuje dzieje Polaków jako narodu bez państwa - od czasu całkowitej utraty niepodległości przez Polskę w 1795 r. do momentu odzyskania przez nią bytu państwowego w 1918 r. - poprzez odniesienie się do zasobów kulturowej pamięci i kontynuowanie historii polskiej tożsamości.
"Punktem wyjścia jest oczywiście utrata własnego państwa. Dążenie do jego odzyskania (w różnych formach), a zarazem próby adaptacji do życia w innych, niepolskich strukturach państwowych, to polityczna kanwa historii polskich wieku XIX" - tłumaczy redaktor książki Andrzej Nowak. Podkreśla, że wydarzenia tego "długiego wieku", jak czasami określa się XIX stulecie, w dużym stopniu kształtowały polską tożsamość narodową.
W książce ukazano wieloaspektowy obraz życia Polaków w czasie zaborów, zarówno w kontekście europejskim, jak i globalnym.
W tomie I, zatytułowanym "Kominy, ludzie i obłoki: modernizacja i kultura" omówiono problemy społeczne, przemiany gospodarcze i cywilizacyjne, a także kulturę polską lat 1796-1918.
Tomy II i III poświęcone są historii politycznej XIX stulecia. Autorzy skoncentrowali się na opisaniu "problemu polskiego" na przykładzie trzech zaborów - rosyjskiego, austriackiego i pruskiego.
Planowane jest także wydanie IV tomu publikacji - "Narody, wyznania, emigracje, porównania". Znajdą się w nim rozdziały dotyczące m.in. losów mniejszości narodowych i etnicznych na ziemiach polskich, XIX-wiecznej emigracji oraz spraw Kościoła.
Wśród autorów książki są polscy i zagraniczni badacze dziejów, m.in. Tadeusz Epsztein, Małgorzata Karpińska, Stanisław Wiech, Rimantas Miknys (Litwa) oraz Theodore Weeks (USA).
Współczesne zbiorowe wyobrażenie Polaków o XIX w. - pisze Nowak - przywodzi na myśl przede wszystkim powstania narodowe oraz dokonania wielkich rodaków, m.in. Adama Mickiewicza i Fryderyka Chopina. Tymczasem Europejczykom XIX stulecie kojarzy się także z rozwojem imperiów, tzw. drugą rewolucją przemysłową, przemianami cywilizacyjnymi oraz odkryciami naukowymi.
Historyk przypomina, że XIX wiek był w europejskiej historii również okresem, kiedy "sprawa polska" stanowiła kartę przetargową w rozgrywkach wielkich mocarstw; odzyskanie niepodległości przez Polskę już w XIX w. burzyłoby cały porządek polityczny, ustalony na kongresie wiedeńskim w 1815 r.
Jak przypomina redaktor książki, XIX stulecie często jest nazywane "polskim wiekiem" - na nowo odżyły w nim bowiem znane z przeszłości polskie doświadczenia walki, represji, martyrologii, przetrwania, zdrady i wierności sprawie narodowej.
Zwłaszcza w czasach XX-wiecznego zniewolenia - zwraca uwagę badacz - Polacy wracali myślami do Polski porozbiorowej, szukając w jej historii odniesienia do aktualnej sytuacji w kraju, kiedy wciąż żywe było hasło walki "za naszą i waszą wolność".
"Wiek XIX trwał (...) uporczywie - w wyobrażeniach, w +żywej+ pamięci tych, którzy wracali do pytania +bić się czy nie bić?+, którzy odnajdywali w wyborze Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową spełnienie mesjanistycznych proroctw Juliusza Słowackiego, a w +Solidarności+ nowe, bezkrwawe powstanie, +rewolucję moralną+ podobną do tej z lat 1861-1862, albo zastanawiali się nad dylematami gen. Wojciecha Jaruzelskiego, sięgając do analogii z margrabią Wielopolskim, albo opłakiwali ofiary stanu wojennego..." - tłumaczy Nowak.
"Historie Polski w XIX wieku" są efektem realizacji projektu naukowego Muzeum Historii Polski, dotyczącego dziejów Polski pod zaborami. Publikacja ukazała się nakładem wydawnictwa DiG. (PAP)
wmk/ abe/
