Legendarny hinduski muzyk, zmarły kilka dni temu w wieku 92 lat Ravi Shankar, popularyzował indyjską muzykę na Zachodzie, zainspirował słynnego jazzmana Johna Coltrane'a, współpracował z Beatlesami i kompozytorem Phillipem Glassem. Koncertował do końca życia.
Ostatni koncert, w Long Beach w Kalifornii, mistrz sitaru zagrał w masce z tlenem. Pięć tygodni później zmarł w szpitalu w San Diego. "To cud, że w jego wieku grał przez dwie godziny. Pięć tysięcy widzów po prostu wprawił w osłupienie" - opowiadał dziennikowi "DNA" ostatni uczeń Shankara T. Radhakrishna.
"Jego muzykę lubią wszyscy Hindusi, wszystkie pokolenia, niezależnie od wieku. A przecież grał klasykę!" - tłumaczyła PAP Tritha Sinha, kompozytorka i piosenkarka, która łączy tradycyjną muzykę indyjską z nowinkami z Zachodu. "W dzień śmierci Shankara u mnie w szkole odwołano zajęcia - powiedziała PAP Magda Niernsee, która uczy się tańca klasycznego w Delhi. - To tak jakby skończyła się pewna era w muzyce indyjskiej".
Felietonista dziennika "The Hindu" Sadanand Menon napisał, że "opowiadać Hindusowi o Ravim Shankarze, to jak pouczać Szerpów o Evereście". Nazwisko Shankara wyraźnie odcisnęło się w masowej kulturze. Wiele klubów muzycznych, salonów fryzjerskich i zwykłych sklepów ma je w nazwie ze względu na wydźwięk międzynarodowy. "Ale czemu Indie? Nawet na Manhattanie, w Nowym Jorku, pewnego razu naliczyłem na Piątej Alei trzy restauracje +Ravi Shankar Indian Dinners+. To nazwisko jest pieczęcią Indii" - pisze Menon.
Ravi Shankar pracował z zachodnimi kompozytorami, tworzył też muzykę do filmów (m.in. "Gandhi", "Trylogia Apu", "Kabuliwalai" na podstawie powieści Rabindranatha Tagorego)
. Nagrodzono go Srebrnym Niedźwiedziem na festiwalu filmowym w Berlinie, otrzymał trzy nagrody Grammy i nominację do Oscara.
Chociaż już w latach 50. współpracował ze słynnym skrzypkiem Yehudim Menuhinem oraz saksofonistą Johnem Coltrane'em, objawił się szerokiej zachodniej publiczności dzięki przyjaźni z jednym z Beatlesów - George'em Harrisonem. Kiedy w 1965 r. spotkali się na prywatce w Londynie, Harrison zapragnął nauczyć się gry na sitarze od samego mistrza. Wkrótce odwiedził go w Indiach. Sitar wykorzystał w piosenkach "Norwegian Wood" (1965) i "Within You, Without You" (1967).
"Ludzie mówią, że Harrison uczynił mnie sławnym, i jest to w pewnym sensie prawda. Nagle stałem się gwiazdą popu. Dla wszystkich tych młodych ludzi, brodatych, z długimi włosami, obwieszonych wisiorkami, nie normalnych. Zachowujących się jak +naga sadhu+ (hinduscy asceci palący marihuanę), jakby im było wszystko wolno. I wcale nie byłem z tego powodu szczęśliwy" - wspominał Shankar.
W sierpniu 1969 r. zagrał jednak czterogodzinny koncert podczas pierwszego dnia legendarnego festiwalu w Woodstock. Kiedy Jimi Hendrix podpalił swoją gitarę, był przerażony. "Dla mnie to było za wiele. W naszej kulturze mamy ogromny szacunek dla instrumentów muzycznych, są jakby częścią Boga" - opowiadał magazynowi "Rolling Stone".
Nie był jednak święty, chociaż urodził się w świętym mieście Waranasi (Benares). "Miał bardzo bujne życie osobiste, co jednak w konserwatywnych Indiach uchodziło mu na sucho" - tłumaczyła PAP Niernsee.
Najpierw ożenił się z 15-letnią córką swojego nauczyciela Annapurną Devi, która sama była świetnym muzykiem. Niektórzy krytycy muzyczni nawet twierdzą, że Annapurna była lepsza od Raviego, ale nieudane życie osobiste złamało jej karierę. Grała na surbaharze - sitarze basowym. Aranżowane małżeństwo nie było udane, ponieważ Ravi intensywnie romansował. Annapurna zamknęła się w domu i przez ponad ćwierć wieku nie koncertowała. Rozwiedli się dopiero w 1962 roku.
Owocem bujnego życia towarzyskiego Shankara były córki: Anoushka, która również gra na sitarze, oraz znana piosenkarka amerykańska Norah Jones. "Mama wiedziała, że jest jedną z wielu kobiet w jego życiu, ale kochała go za bardzo, by o tym myśleć" - pisała w książce Anoushka, która zawsze była w dobrych stosunkach z ojcem w przeciwieństwie do Norah, córki producentki muzycznej Sue Jones.
Rodzinne Waranasi, które jest pełne klasycznej, religijnej muzyki, odcisnęło silne piętno na Shankarze i tej formie muzyki pozostał wierny. "Cały świat, tam gdzie się urodziłem, w Benares, było jak Indie sprzed dwóch tysięcy lat. Oprócz kilku automobili, rowerów i innych oznak nowoczesności wokół mnie, wszystko było naprawdę stare: sposób życia, miejskie świątynie i ghaty (kamienne platformy - PAP) kremacyjne" - napisał w autobiografii "Raga Mala". Jej tytuł oznacza girlandę rag - hinduskich typów melodii i tonów dopasowanych do poszczególnych pór dnia i nastrojów emocjonalnych.
Z Bangaluru Paweł Skawiński (PAP)
pas/ klm/ kar/
