Złożeniem kwiatów pod tablicą upamiętniającą Stanisława Pyjasa przy u. Szewskiej 7 i chwilą ciszy uczczono we wtorek w Krakowie 36. rocznicę jego śmierci. Wieńce złożyli m.in. przedstawiciele rodziny, Stowarzyszenia Maj '77 i ówczesnych środowisk opozycyjnych.
Ciało Stanisława Pyjasa znaleziono 7 maja 1977 r. w bramie kamienicy przy ul. Szewskiej w Krakowie. Od maja 2008 roku piąte już śledztwo w tej sprawie prowadzi krakowski IPN.
Na uroczystości była siostrzenica zmarłego, reprezentująca w tej sprawie siostrę Pyjasa, Alicję. W rozmowie z PAP poinformowała, że dalej będzie dążyć do wyjaśnienia wszelkich wątpliwości dotyczących tej sprawy.
Po śmierci krakowskiego studenta prokuratura umorzyła śledztwo, uznając, że zebrany materiał dowodowy "prowadzi do wniosku, że wyłączną tego przyczyną był nieszczęśliwy wypadek spowodowany przez niego samego". Według prokuratury najprawdopodobniej znajdujący się w stanie "poważnego stanu nietrzeźwości" student potknął się o nierówności posadzki. "To spowodowało nieamortyzowany rękami upadek, utratę przytomności, obrażenia i krwotok, w wyniku którego nastąpiło zachłyśnięcie się i uduszenie" - stwierdzono w uzasadnieniu.
Dla przyjaciół i znajomych Pyjasa ta wersja była niewiarygodna; wiedzieli, że interesowała się nim SB. Śmierć Pyjasa była impulsem do utworzenia w 1977 r. Studenckiego Komitetu Solidarności.
"Była to reakcja na to tragicznie wydarzenie, na śmierć studenta" - powiedział PAP Zbigniew Skóra, członek Stowarzyszenia Maj '77. Jak dodał, "to wydarzenie dało początek prawdziwemu, zorganizowanemu życiu opozycyjnemu w Krakowie".
Śledztwo wznowiono w 1991 r., a potem jeszcze kilkakrotnie podejmowano i umarzano z powodu niemożności wykrycia sprawców. Według ustaleń prokuratury Pyjas został śmiertelnie pobity.
Od maja 2008 roku śledztwo prowadzi krakowski IPN. W jego toku, w kwietniu 2010 r., ekshumowano szczątki Stanisława Pyjasa. Domagała się tego część rodziny, która brała pod uwagę wersję mówiącą o zabójstwie strzałem w głowę. Było to spowodowane emisją filmu "Trzech kumpli", w którym jeden z rozmówców wyrażał taką opinię. Wersji zastrzelenia Stanisława Pyjasa nie potwierdzał opis jego obrażeń; śladów postrzału nie stwierdzili też biegli po ekshumacji.
Badający szczątki biegli trzykrotnie potwierdzili tezę o śmierci Stanisława Pyjasa w wyniku upadku z wysokości. Za pierwszym razem wniosek taki sformułowali w opinii ze stycznia 2011 r., w której odpowiadali na 22 pytania zadane przez prokuratora. Podobne wnioski znalazły się w dwóch kolejnych opiniach uzupełniających, w których odpowiadali na dalsze 33 pytania prokuratora. W każdej z opinii biegli konsekwentnie i jednoznacznie potwierdzali wersję, że przyczyną śmierci był upadek z wysokości co najmniej 7 metrów.
Zastrzeżenia do takich wniosków na temat przyczyn śmierci Pyjasa wyrażali jego przyjaciele, a niektórzy członkowie rodziny złożyli w tej sprawie zawiadomienie do prokuratury. W lutym 2012 r. łódzka prokuratura uznała, że nie ma dowodów na to, że biegli popełnili przestępstwo i przedstawili fałszywą opinię. Wcześniej podobne śledztwo przeciwko biegłym, wszczęte z zawiadomienia tej samej krewnej, umorzyła prokuratura w Krakowie.
W celu zweryfikowania wersji biegłych IPN w sierpniu 2011 r. wystąpił do Instytutu Ekspertyz Sądowych o opinię z zakresu biomechaniki dotyczącą tego, czy Stanisław Pyjas mógł spaść ze schodów i doznać śmiertelnych obrażeń w miejscu, gdzie go znaleziono.
Uzyskana w połowie 2012 roku opinia potwierdziła taką możliwość. Zdaniem biegłych IES, analiza biomechaniczna, biomedyczna i kryminalistyczna doprowadziły do wniosków, że wszystkie obrażenia na ciele Stanisława Pyjasa są spójne z możliwością upadku przynajmniej z poziomu drugiego piętra schodów. Najbardziej prawdopodobna wersja to upadek ze wskazanych przez biegłych miejsc na klatce schodowej, odbicie się od barierki poniżej i uderzenie lewym bokiem o posadzkę - wskazali biegli.
Jednocześnie stwierdzili, że nie ma możliwości ustalenia, czy Pyjas spadł sam czy też został zepchnięty. Wskazali też, że materiał sprawy nie potwierdza użycia wobec Stanisława Pyjasa drastycznej formy przemocy - co ich zdaniem nie wyklucza, że użyto przemocy niepozostawiającej śladów.
Biegli, którzy przeprowadzili analizy i symulacje wielu wariantów upadku z różnych pozycji początkowych, podkreślili, że bardzo istotne dla ustalenia całościowej wersji dotyczącej przyczyn obrażeń były badania kośćca po ekshumacji i znalezienie nowych obrażeń w obrębie miednicy i kończyny dolnej. IPN informował wówczas, że w śledztwie uzyskano już sześć opinii biegłych i cztery uzupełniające i nie będzie wniosków o kolejne.
Do tej pory zarzuty utrudniania śledztwa z lat 70. przedstawiono sześciu osobom. Według prokuratury w wyniku ich działalności zaprzepaszczono szanse na ustalenie okoliczności śmierci Pyjasa. Trzech z oskarżonych zmarło w toku postępowania, dwóch zostało prawomocnie skazanych, zaś proces przeciw b. wiceministrowi SW gen. Bogusławowi Stachurze, z powodu złego stanu zdrowia oskarżonego został zawieszony, a po jego śmierci umorzony.
W minionym tygodniu krakowski oddział IPN poddał konserwacji i digitalizacji wszystkie akta śledztwa. Z planów IPN wynika, że śledztwo najwcześniej zakończy się w grudniu tego roku. (PAP)
rcz/ hp/ ls/ jra/
