Wspomnienia polskich więźniów obozu Mauthausen uzupełnione wstępem historycznym, notami biograficznymi oraz zdjęciami i słownikiem pojęć obozowych znalazły się w książce "Ocaleni z Mauthausen", wydanej przez Ośrodek KARTA i Dom Spotkań z Historią.
Trzon publikacji stanowią relacje byłych więźniów systemu niemieckich obozów koncentracyjnych dla mężczyzn Mauthausen-Gusen zlokalizowanych na terenie Austrii. Opowieści zostały zebrane w latach 2002-2003 w ramach międzynarodowego projektu organizowanego przez Uniwersytet Wiedeński, w ramach którego nagrano ponad 800 relacji byłych więźniów z całego świata.
Opowieści Polaków to ponad 160 relacji, zebranych przez siedmioosobową grupę pracowników Ośrodka KARTA. W ciągu kolejnych lat zostały one spisane i stały się podstawą dla wydanej publikacji.
"Można powiedzieć, że historia ta jest w całości opowiedziana przez więźniów. Zależało nam, by nie była to faktograficzna kronika, ale raczej pokazanie czym było doświadczenie obozowe, co znaczyło dla często bardzo młodych ludzi przejść przez ten straszliwy system, skazujący na powolne wyniszczenie i śmierć. To opowieść o tym, jak tym ludziom udało się przetrwać i ocaleć, co przeżywali, jakie były więzi pomiędzy różnymi grupami więźniów, co im pomagało, co przeszkadzało, jak działał ten system terroru i jak oni się do niego przystosowywali" - opowiadała PAP redaktor publikacji Katarzyna Madoń-Mitzner.
Jak podkreśliła, dla autorów książki ważne było pokazanie tych historii w kontekście biograficznym i przybliżenie sylwetek konkretnych osób. "To często byli bardzo młodzi ludzie, dlatego pojawiają się także ich losy przedwojenne w kontekście historii rodziny czy dzieciństwa, potem życie w czasie okupacji lub pierwszych doświadczeń konspiracyjnych. Potem pokazana jest ich droga do obozu, życie w Mauthausen oraz bardzo wyrazisty moment jego wyzwolenia. Dalej widzimy ich powrót do domu, a wydawnictwo podsumowują ich relacje, jak wygląda życie z takim doświadczeniem, jak sobie z tym radzili i na ile to do nich powraca" - mówiła Madoń-Mitzner.
W jej ocenie, to chyba pierwsza książka pokazująca życie obozowe oczyma tak wielu świadków. "Część z nich opowiada tę historię bardziej całościowo, część pojedynczymi obrazami, ale każdy na końcu ma swoją notę biograficzną, swój portret. Najmłodszy więzień, z którym rozmawiałam, miał niecałe 13 lat, kiedy trafił do obozu, w Mauthausen zginął jego ojciec, matka zmarła w Auschwitz i po wyzwoleniu obozu został zupełnie sam. To są naprawdę niesamowite historie, pokazujące wielką siłę więźniów, którzy potrafili to wszystko przetrwać i opowiedzieć o tym z dystansu" - zaakcentowała redaktor książki.
Według opinii historyków, przez obozy systemu Mauthausen-Gusen podczas pięciu lat ich funkcjonowania przeszło ponad 50 tys. Polaków, z czego mniej niż połowa przeżyła. Pierwsi polscy więźniowie budowali jeden z największych podobozów w kompleksie Mauthausen w 1940 roku, także w późniejszym okresie Polacy stanowili jedną z największych grup narodowościowych wśród więźniów. Największa śmiertelność wśród przetrzymywanych dotyczyła zwłaszcza osób, które trafiły do obozu w ostatnim okresie w 1944 roku.
"Z racji czasu, jaki upłynął od wojny, udało nam się nagrać relacje głównie młodych więźniów, rozmawialiśmy jednak także z kilkoma osobami, które przebywały tam całe pięć lat. Wiele z nich po raz pierwszy opowiadało tak szczegółowo o tamtych wydarzeniach. Było dla nich często zaskoczeniem, że interesuje nas całe ich życie, że mamy czas. Ich opowieści trwały często po kilka godzin. Często po raz pierwszy z siebie to wyrzucali, bo wcześniej ich metodą na poradzenie sobie z problemem było zapomnienie i stłumienie w sobie tych uczuć. Te opowieści to było dla nich ciężkie przeżycie, ale czasem mieliśmy wrażenie, że także oczyszczające" - mówiła Madoń-Mitzner.
Przyznała, że wielu byłych więźniów mówi, że właściwie całe życie ten obóz do nich wraca, jednak równocześnie mają takie poczucie misji przekazywania tej historii. "Czasami docieraliśmy do ludzi, którzy nigdy wcześniej nie opowiadali o tamtych przeżyciach. Niektórzy odmawiali zaznaczając, że zbyt wiele ich to kosztuje, jednak większość się zgadzała. Jedni mówili chętniej, jakby wręcz czekając, by o tym komuś opowiedzieć, inni wyrywali z siebie te historie, jeszcze innym tamte dni już jakby trochę się zatarły. Czasami, im ktoś dłużej był w obozie, tym trudniej było mu to wspominać, ponieważ stało się to dla nich jakąś straszną normalnością" - relacjonowała redaktor publikacji.
Relacje zebrane podczas projektu są obecnie dostępne w Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią, fragmenty wprowadzono do portalu www.audiohistoria.pl, wydano także płytę edukacyjną z fragmentami relacji. Materiały z całego projektu znajdują się w Wiedniu. Redaktorzy publikacji zaznaczają, że marzy im się poszerzenie przedstawionych w książce historii także o losy więźniów w okresie powojennym.
5 maja br. mija 65. rocznica wyzwolenia obozu Mauthausen i z tej okazji Dom Spotkań z Historią planuje również zorganizowanie multimedialnej wystawy biograficznej przybliżającej zwłaszcza sylwetki młodych warszawiaków, którzy trafili do obozu Mauthausen. Znajdą się na niej relacje dźwiękowe zebrane w ramach projektu oraz filmowe, których dogranie jest jeszcze planowane.
"Wydaje nam się, że taka ekspozycja przybliżająca losy konkretnych osób najbardziej przemawia, zwłaszcza do młodych ludzi, którzy mogą się w ten sposób bardziej utożsamić z historiami tamtych swoich rówieśników, którzy trafili do obozu" - podsumowała Madoń-Mitzner. (PAP)
akn/ ls/ gma/
