Wspomnienia Żydów mieszkających niegdyś w Lublinie, wybrane teksty dotyczące historii ich obecności w tym mieście, przetłumaczone z jidysz na język polski, zawiera "Księga pamięci żydowskiego Lublina", która ukazała się nakładem Wydawnictwa UMCS.
Obszerną publikację, liczącą ponad 400 stron, przygotował pracownik naukowy w Zakładzie Kultury i Historii Żydów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Adam Kopciowski. Znalazły się w niej najważniejsze teksty zamieszczone pierwotnie w "Dos buch fun Lublin" (Księga Lublina), wydanej w Paryżu w 1952 r. w języku jidysz.
W wydanej po polsku "Księdze" zamieszczono testy różnych autorów, dotyczące różnych okresów i wydarzeń z życia społeczności żydowskiej w Lublinie. Jest tu m.in. opis procesu o mord rytualny w 1636 r., wspomnienia absolwentki żydowskiej szkoły ludowej z okresu międzywojennego, opis działalności żydowskich klubów sportowych. Opublikowano również artykuł o działającym w Lublinie sejmie żydowskim powołanym w 1580 r., a także historię walk robotników z żydowskich związków zawodowych z szajkami złodziei w latach 1915-1920. Osobny tekst poświęcono życiu religijnemu lubelskich Żydów, a także środowisku tragarzy.
Inny artykuł przedstawia żydowsko-polskie gimnazja, a kolejne - żydowską prasę, m.in. wydawaną w jidysz gazetę codzienną "Lubliner Tugblat". Wiele tekstów dotyczy okresu II wojny światowej i zagłady Żydów. Opisują one m.in. getto w Lublinie i wywózki Żydów do obozów koncentracyjnych.
Kopciowski uważa, że aby zgłębić wiedzę na temat życia Żydów w Lublinie, konieczne jest sięganie do publikacji napisanych w języku jidysz. Jak tłumaczył na promocji książki, źródła spisane po polsku ograniczają się głównie do zapisów w archiwach dotyczących tego, co interesowało władze administracyjne, czyli na przykład wielkość składek w gminie żydowskiej, czy wybory w niej przeprowadzane.
"Niezbadanych źródeł wiedzy o lubelskich Żydach w języku jidysz jest jeszcze wiele. Należy do nich choćby żydowska prasa wychodząca w dwudziestoleciu międzywojennym" - podkreślił Kopciowski.
Autor opracowania wiele miejsca poświęcił na pokazanie historii i warunków powstania "Dos buch fun Lublin". Jak napisał, jest to jedno z najważniejszych opracowań dotyczących historii, kultury i codziennego życia lubelskich Żydów. Idea powstania tej księgi narodziła się w Polsce, wśród małej garstki ocalałych z Zagłady lublinian, tuż po zakończeniu II wojny światowej. W wyniku masowej emigracji lubelskich Żydów z kraju pod koniec lat 40. oraz sytuacji politycznej uniemożliwiającej swobodne kontakty, centrum prac redakcyjnych przeniosło się do Paryża. Ostateczny kształt i zawartość księgi są wynikiem współpracy lubelskich ziomkostw z Francji, Izraela, Polski i Stanów Zjednoczonych.
Przed wojną wśród ponad 110 tys. mieszkańców Lublina 40 tys. stanowili Żydzi. Dzielnica żydowska rozciągała się wokół Zamku. W czasie II wojny światowej Hitlerowcy utworzyli tu getto, a po wywiezieniu jego mieszkańców do obozów zagłady, dzielnicę zburzyli. (PAP)
ren/ kop/ mki/
