7 października 1986 r. zmarł Jerzy Łojek, historyk, działacz opozycji demokratycznej w PRL. Był ekspertem w zakresie historii politycznej Polski i Europy XVII-XX w., specjalizował się w stosunkach polsko-rosyjskich. Sprawę wyjaśnienia Katynia powierzył w testamencie swym bliskim.
Jerzy Łojek urodził się 3 września 1932 roku w Warszawie. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie habilitował się w 1967 roku rozprawą "Studia nad prasą i opinią publiczną w Królestwie Polskim 1815-30". Od 1969 do 1982 roku był związany z Instytutem Badań Literackich PAN. Zmarł w Warszawie 7 października 1986 roku w wieku 54 lat. Jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
W jego bogatym, liczącym 34 książki i ponad 350 artykułów dorobku dominują pozycje podejmujące tematykę schyłku I Rzeczpospolitej, powstań narodowych podczas rozbiorów oraz agresji sowieckiej na Polskę w 1939 roku i jej skutków.
W 1966 r. wydał książkę "Szanse powstania listopadowego", w której przeanalizował argumenty za i przeciw powodzeniu zrywu niepodległościowego z 1830 r.
Znaną i popularną książką Łojka były "Dzieje pięknej Bitynki. Historia życia Zofii Potockiej 1760-1822", początkowo odrzucone przez siedem wydawnictw, a po ukazaniu się w 1970 roku nakładem PAX-u, ośmiokrotnie wznawiane w wielu tysiącach egzemplarzy. Zajmował się badaniem Konstytucji 3 maja, której poświęcił kilka książek: "Geneza i obalenie Konstytucji 3 maja" wydaną w 1986 roku, "Ku naprawie Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 maja" z 1988 r.
Najważniejsze z punktu widzenie polskiej świadomości historycznej prace Łojek wydał pod pseudonimem Leopold Jerzewski. Były to "Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych" (1979), "Dzieje sprawy Katynia" (1980) oraz "Kalendarz historyczny" (1986). Zostały one wydane przez podziemne wydawnictwa i krążyły po Polsce jako tzw. bibuła, przekazywana przez konspiracyjnych kurierów.
W czasach PRL-u Jerzy Łojek przyłączał się do inicjatyw zmierzających do odzyskania przez Polskę pełnej suwerenności. Uczestniczył m.in. w pracach Klubu Służby Niepodległości. Był członkiem rady naukowej Ośrodka Badań Społecznych "Solidarności" Regionu Mazowsze, gdzie kierował Pracownią Historii Najnowszej.
Jako syn oficera zamordowanego przez Sowietów w Katyniu działał w Komitecie Budowy Pomnika Ofiar Katynia, który w 1981 roku postawił pomnik katyński w tzw. Dolince Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Kwestia walki o prawdę historyczną na temat zbrodni katyńskiej była dla niego tak ważną sprawą, że w testamencie zobowiązał rodzinę do kontynuowania walki o jej wyjaśnienie.
Jego ostatnią wolę wypełniła żona Bożena Mamontowicz-Łojek, która była współzałożycielką i przewodniczącą Zarządu Polskiej Fundacji Katyńskiej, walczącej o pełne wyjaśnienie okoliczności i napiętnowanie winnych zbrodni katyńskiej. Wdowa po Jerzym Łojku zginęła w katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 roku.(PAP)
akn/ wmk/ ls/ hes/
