67. rocznica największej zbiorowej egzekucji w niemieckim obozie Auschwitz minie w poniedziałek. 19 lipca 1943 roku Niemcy stracili 12 polskich więźniów po ucieczce ich trzech kolegów z obozowego komanda mierników.
Żeby wykonać wyrok Niemcy wybudowali szubienicę na placu apelowym, tuż przed budynkiem kuchni. Jej rekonstrukcja stoi współcześnie w tym samym miejscu. 19 lipca 1943 roku, po zakończeniu apelu wieczornego, z podziemi bloku nr 11 Niemcy wyprowadzili skutych, odzianych w same drelichy, 12 Polaków z komanda mierników.
Byli to: Stanisław Stawiński (numer 6569), Czesław Marcisz (numer 26891), Janusz Skrzetuski-Pogonowski (numer 253), Edmund Sikorski (numer 25419), Jerzy Woźniak (numer 35650), Józef Wojtyga (numer 24740), Zbigniew Foltański (numer 41664), Bogusław Ohrt (numer 367), Leon Rajzer (numer 399), Tadeusz Rapacz (numer 36043), Józef Gancarz (numer 24538) i Mieczysław Kulikowski (numer 25404).
Po założeniu im pętli na szyje komendant Auschwitz Rudolf Hoess rozpoczął odczytywanie wyroku. Nie skończył, gdyż Janusz Skrzetuski na znak protestu wykopał spod siebie taboret. Wówczas oficerowie SS podbiegli do skazanych i wyrwali pozostałe taborety spod nóg.
Do ucieczki z komanda mierników doszło 20 maja 1943 roku. Polacy: Kazimierz Jarzębowski (numer 115), Stanisław Chybiński (numer 6810) oraz Józef Rotter (prawdziwe nazwisko Florian Basiński, numer 365) poczuli się zagrożeni w związku z aresztowaniem powiązanej z Batalionami Chłopskimi łączniczki Heleny Płotnickiej, z którą się kontaktowali.
Podczas pomiarów w Skidziniu-Wilczkowicach poczęstowali pilnującego ich wartownika z SS napojem, do którego dosypali proszek nasenny. Gdy zasnął - uciekli.
Niemieckie dochodzenie wykazało, że o ucieczce wiedzieli także inni więźniowie z komanda mierników. Zostali aresztowani 21, 26 i 27 maja i osadzeni w bloku nr 11. Komendant Hoess podczas śledztwa po wojnie oświadczył, że na jego wniosek szef SS Heinrich Himmler zarządził egzekucję. Wyrok wykonano 19 lipca.
Obóz Auschwitz powstał w 1940 roku, KL Auschwitz II-Birkenau - dwa lata później. Stał się przede wszystkim miejscem masowej zagłady polskich i europejskich Żydów. W ramach kompleksu Auschwitz funkcjonowała także sieć podobozów. Niemcy zgładzili w nim co najmniej 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców radzieckich i członków innych narodów. (PAP)
szf/ hes/ gma/
