Kierując niemieckim MSZ w latach 1974-1992, weteran niemieckiej dyplomacji Hans-Dietrich Genscher przyczynił się w znacznym stopniu do upadku berlińskiego muru i zjednoczenia Niemiec. Gorący orędownik porozumienia z Polską skończył w środę 85 lat.
Kanclerz Angela Merkel nazwała Genschera "szczęśliwym trafem dla Niemców". "Odzyskanie przez Niemcy jedności w sposób pokojowy i w całkowitym porozumieniu z partnerami na Wschodzie i Zachodzie zawdzięczamy także mądrej i konsekwentnej dyplomacji Genschera" - napisała Merkel w depeszy gratulacyjnej opublikowanej przez dziennik "Bild".
Genscher urodził się w 1927 roku w Halle; obecnie kraj związkowy Saksonia-Anhalt we wschodniej części Niemiec. Jak większość swoich rówieśników należał do nazistowskiej młodzieżówki Hitlerjugend, służył w oddziałach pomocniczych obrony przeciwlotniczej, a przed końcem II wojny światowej powołany został do Wehrmachtu. Trafił do niewoli amerykańskiej. Jego rodzinne miasto znalazło się w 1945 roku w radzieckiej strefie okupacyjnej. W 1952 roku po ukończeniu studiów prawniczych przyszły polityk uciekł do Niemiec Zachodnich.
W Bremie, gdzie początkowo zamieszkał, wstąpił do Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), ugrupowania, które w 1969 roku utworzyło wraz z socjaldemokratami (SPD) koalicyjny rząd pod kierownictwem kanclerza Willy Brandta. Początkowo kierował ministerstwem spraw wewnętrznych, a w roku 1974 objął resort spraw zagranicznych w rządzie kanclerza Helmuta Schmidta. Politykę odprężenia i porozumienia z Polską, ZSRR i innymi krajami bloku wschodniego kontynuował także po dojściu w 1982 roku do władzy CDU Helmuta Kohla. W jego rządzie liberalna FDP pozostała mniejszym koalicjantem.
Jako jeden z pierwszych polityków zachodnich, Genscher podjął w drugiej połowie lat 80., wbrew Kohlowi, dyplomatyczną grę z sekretarzem generalnym KPZR, Michaiłem Gorbaczowem, aby sprawdzić wiarygodność odprężeniowych gestów radzieckiego kierownictwa. Początkowo nieufny wobec polskiej opozycji, spotkał się podczas wizyty w Polsce w 1988 roku z Lechem Wałęsą, przewodniczącym nielegalnej wówczas "Solidarności".
Za kluczowe osiągnięcie niemieckiego ministra spraw zagranicznych uważa się wynegocjowanie przez niego we wrześniu 1989 roku porozumienia, zezwalającego na wyjazd ponad czterech tysięcy NRD-owskich uciekinierów z ambasady RFN w Pradze do Niemiec Zachodnich.
W procesie zjednoczenia Niemiec Genscher wykazał dużą wrażliwość wobec polskich postulatów dotyczących gwarancji dla granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Rząd w Warszawie obstawał przy parafowaniu układu granicznego jeszcze przed sfinalizowaniem zjednoczenia, Kohl był przeciwnikiem takiego rozwiązania, obawiając się reakcji środowisk rewizjonistycznych.
Ryzykując konflikt z kanclerzem, Genscher przeforsował kompromisowe rozwiązanie: Parlamenty RFN i NRD wydały wiosną 1990 roku wspólne oświadczenie potwierdzające przebieg granicy. Po podpisaniu ostatecznego układu granicznego 14 listopada 1990 roku w Warszawie Genscher podkreślił, że uznanie granicy "wynika z przykazania pokoju" i jest "wkładem w perspektywę Europy bez granic". W 1991 roku był inicjatorem powstania Trójkąta Weimarskiego - nieformalnego forum współpracy polsko-niemiecko-francuskiej, którego celem było zbliżenie Polski do Unii Europejskiej.
Po ponad 18 latach kierowania niemieckim MSZ, Genscher w 1992 roku nieoczekiwanie ustąpił ze stanowiska. Od tego czasu jest aktywnym emerytem, podróżującym z wykładami po całym świecie. Żółty sweterek, w którym podpisywał najważniejsze traktaty międzynarodowe, sprzedał przed laty na dobroczynnej aukcji za 7 tys. marek. Mieszkający w dawnej stolicy RFN, Bonn, polityk spędzi tegoroczny jubileusz skromnie w rodzinnym gronie. W przyszłym tygodniu czeka go operacja serca.
Jacek Lepiarz (PAP)
lep/ ap/
