*"Nigdy samotniej i inne wiersze" - taki tytuł nosi pierwszy wydany w Polsce obszerny, reprezentatywny wybór utworów Gottfrieda Benna, uważanego za jednego z najwybitniejszych niemieckich poetów, czołowego przedstawiciela ekspresjonizmu w literaturze. *
Zbiór zawiera blisko 140 wierszy z lat 1912-1955 przełożonych przez pięciu tłumaczy: Sławę Lisiecką, Andrzeja Kopackiego, Tomasza Ososińskiego, Zdzisława Jaskułę i Jacka St. Burasa. Opublikowało go wydawnictwo "Biuro Literackie". Książka należy do prestiżowej serii Kroki/Schritte.
"Gottfried Benn od połowy ubiegłego wieku zajmuje w niemieckojęzycznej poezji taką pozycję, jaką bezpośrednio przed nim miał może Rainer Maria Rilke. Co więcej, mimo upływu czasu ta wysoka pozycja wydaje się wciąż niezagrożona. Benn nadal budzi ogromne zainteresowanie czytelników, badaczy i samych poetów" - zauważa autor wstępu do zbioru Zdzisław Jaskuła.
Wśród "uczniów" Benna wymienia się wielu znaczących poetów wielu generacji od Hansa Magnusa Enzensbergera (rocznik 1929), po Dursa Gruenbeina (ur. 1962). "Benn spotykał ze sobą słowa, które kiedy indziej w ogóle by się nie poznały" - pisał pełen podziwu Bertolt Brecht. Odnosząc się do oddziaływania Benna, jeden z niemieckich krytyków literackich, dwa lata po śmierci poety, uznał, że "dzisiaj większość wierszy to utwory Benna".
Tymczasem, choć nazwisko Gottfrieda Benna pojawiło się w polskiej prasie literackiej prawie sto lat temu, to jego twórczość poetycka jest u nas bardzo mało znana. Do tej pory Benn i jego twórczość były dostępne dla polskich czytelników wyrywkowo i fragmentarycznie. Teksty były publikowane pojedynczo lub po kilka w pismach literackich czy antologiach. W Polsce wydano tylko jeden zbiór jego wierszy - w 1982 r. "Poezje zebrane" w tłumaczeniu Krzysztofa Karaska.
Gottfried Benn urodził się w 1886 r. w Mansfeld w Brandenburgii. Dzieciństwo spędził w miejscowości Sellin (dziś Zielin w woj. lubuskim). Był synem pastora. Studiował teologię, filologię i medycynę. Był praktykującym lekarzem, przez wiele lat pracował jako lekarz wojskowy, był specjalistą chorób skórnych i wenerycznych.
Debiutował w 1912 r. szokującym ekspresjonistycznym tomem poezji "Morgue" (Kostnica). W prowokacyjny sposób zaprzeczał w nim wyjątkowości ludzkiego istnienia, ukazując człowieka w całej jego nietrwałej i odrażającej fizyczności.
Największą sławę przyniósł Bennowi zbiór "Statische Gedichte" (Wiersze statyczne) z 1948 r. Znalazły się w nim teksty, z założenia hermetyczne i formalnie surowe, które od połowy lat 30 pisał do szuflady. Ten programowy nihilista, pesymista i ateista, zawarł w nich refleksje na temat wzajemnych relacji między sztuką a rzeczywistością, między artystą a jego życiem. Benn kładzie w nich nacisk na autonomiczność słów i rządzenie się ich własnymi prawami.
W 1951 r. został pierwszym laureatem nagrody im. Georga Buechnera. Tą najważniejszą niemiecką nagrodą literacką uhonorowano Benna za to, że "błądząc i cierpiąc stworzył w języku poetyckim nowy świat ekspresji".
Werdykt Niemieckiej Akademii Języka i Literatury wywołał kontrowersje. Pamiętano, że Benn w 1933 r. opowiedział się za narodowym socjalizmem. Opisał to pisarz Klaus Mann, który poświęcił starszemu koledze esej o wymownym tytule "Gottfried Benn. Historia zbłąkania się". Odmalował go także w swojej głośnej powieści "Mefisto" jako Pelza, "wyjątkowo ambitnego, trudnego liryka o mrocznej sile oddziaływania". W 1934 r. Benn odżegnał się jednak od ideologii narodowosocjalistycznej. W efekcie miał zakaz publikacji, a jego utwory władza uznała za "zwyrodniałe".
Benn zmarł w 1956 r. w Berlinie Zachodnim.
Seria Kroki/Schritte została zainaugurowana w ramach Roku Polsko-Niemieckiego 2005/2006 przez prywatną fundację niemiecką S.Fischer Stiftung. Wspierają ją Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz szwajcarska Fundacja Kultury Pro Helvetia. Założeniem serii jest poszerzanie oferty polskich wydawnictw książkowych o ważne nazwiska współczesnych autorów z Niemiec, Szwajcarii i Austrii. Wśród wydanych w serii utworów przeważają powieści. Jest też eseistyka historyczna, a sporadycznie książki dla dzieci oraz liryka. Książki należące do serii opublikowane zostały przez kilkanaście różnych wydawnictw. (PAP)
dsr/ abe/
