Biografie Anny Walentynowicz i Henryki Krzywonos, album zdjęć Erazma Ciołka, praca Elżbiety Ciżewskiej pokazująca Solidarność w kontekście tradycji republikańskich - to niektóre z książek, które trafiły do księgarń z okazji 30. rocznicy wydarzeń Sierpnia 1980.
Właśnie trafia do księgarń książka "Duża solidarność, mała solidarność. Biografia Henryki Krzywonos" autorstwa Agnieszki Wiśniewskiej (Wydawnictwo Krytyki Politycznej). Henryka Krzywonos, jedna z ważniejszych postaci Sierpnia 1980, najpierw zatrzymała tramwaj, a kilka dni później Lecha Wałęsę i tłum stoczniowców, którzy 16 sierpnia 1980 roku omal nie zakończyli strajku w Stoczni Gdańskiej. Henryka Krzywonos, nikomu nieznana tramwajarka z Gdańska, swoimi gestami sprzeciwu - pod gdańską operą i pod stoczniową bramą - przyczyniła się do tego, że sierpniowy protest robotników Stoczni mógł się przerodzić w wielki ogólnospołeczny ruch. Idee solidarności pozostały dla niej żywe po dziś - Krzywonos nadal pomaga najsłabszym; do niedawna prowadziła rodzinny dom dziecka.
W czerwcu ukazała się książka "Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epoki (1929-2010)" Sławomira Cenckiewicza (Zysk i S-ka). To właśnie zwolnienie z pracy Walentynowicz sprawiło, że w 1980 r. stanęła Stocznia Gdańska. Kiedy po trzech dniach Komitet Strajkowy zakończył strajk, Walentynowicz miała odwagę stanąć na drodze robotników, którzy opuszczali teren stoczni. W ten sposób zaczął się strajk solidarnościowy. Poszczególne etapy życia Anny Walentynowicz splatają się z losami Polaków w XX wieku, jak zauważył już ćwierć wieku temu Tomasz Jastrun, jej biografia to "przypowieść o losie człowieka i całego narodu". 10 kwietnia 2010 r. Anna Walentynowicz zginęła w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem.
W albumie zdjęć Erazma Ciołka "Solidarność - sierpień 1980 - sierpień 1989" (Biuro Edukacji Publicznej IPN) wykorzystano ponad 250 zdjęć, będących ilustracją dziejów Polski od strajków w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. do wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. Wybór zdjęć poprzedzony jest wstępem autorstwa dr. Łukasza Kamińskiego. Erazm Ciołek był jednym z najważniejszych kronikarzy tej epoki. Z aparatem fotograficznym w ręku towarzyszył on większości wydarzeń - od wielkiego strajku w Stoczni Gdańskiej, przez dramatyczne chwile stanu wojennego po okrągły stół i utworzenie rządu Tadeusza Mazowieckiego.
Narodowe Centrum Kultury opublikowało w ostatnich dniach pracę Elżbiety Ciżewskiej, "Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980-1981 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej". Autorka analizuje rozmowy przeprowadzone na początku lat osiemdziesiątych z szeregowymi działaczami Solidarności. Dostrzega w nich przede wszystkim "trybunów ludu", aktywnych obywateli, aktorów sytuacji społecznej i jej naocznych świadków, którzy spontanicznie zdają relację z własnych spostrzeżeń i interpretacji, mając świadomość, że ich wypowiedzi są ważne, znaczące i mogą być w przyszłości cytowane. Dzięki takiemu świeżemu spojrzeniu uwidaczniają się nowe, interesujące wątki w historii ruchu. Przedstawienie Solidarności na tle tradycji republikańskich pozwala dostrzec uniwersalny sens doświadczeń tego ruchu, oderwać go od czysto polskiego kontekstu.
"Obraz Solidarności w komunistycznej propagandzie czasu przełomu (1980-1981)" (Narodowe Centrum Kultury) Jacka Wojsława z Uniwersytetu Gdańskiego to analiza opracowań na temat wykorzystywania przez aparat propagandowy PRL fotografii prasowej, jako narzędzia wpływu i indoktrynacji. Znajdą się tam opracowania z dzienników lokalnych i ogólnopolskich. Autor od kilku lat prowadzi badania w tym kierunku. Także Narodowe Centrum Kultury wydało po polsku książkę "Samoograniczająca się rewolucja" Jadwigi Staniszkis, która w 1984 roku została wydana po angielsku. Ta praca z pogranicza socjologii, ekonomii i politologii, powstała w okresie narodzin Solidarności w latach 1978-81, stanowi nie tylko oryginalną analizę krytyczną ruchu Solidarności, ale też swoisty dokument przeobrażeń politycznych tamtego czasu.
Album "Droga do Solidarności 1975-1980" (Narodowe Centrum Kultury wspólnie z Ośrodkiem KARTA) to portret polskiego społeczeństwa w drugiej połowie lat.70 na tle powstających struktur opozycji demokratycznej. Książka pokazuje tło społeczne, na którym możliwe było zaistnienie fenomenu "Solidarności". Cytowane w albumie teksty źródłowe stanowią wybór ze wspomnień, dzienników, artykułów prasowych, przemówień, dokumentów i wierszy pochodzących z drugiej połowy lat 70. Warstwa tekstowa została dopełniona różnorodnymi fotografiami oraz dziełami sztuki, plakatami i rysunkami satyrycznymi z epoki.
Niedawno ukazała się też praca "Polska - wielkie dzieło Solidarności, Solidarność - wielkie dzieło Polaków" - pod kierunkiem prof. Ireneusza Krzemińskiego. Książka jest próbą socjologicznego zbadania doświadczenia Solidarności w Polsce. Książka powstała na zlecenie Europejskiego Centrum Solidarności pod kierunkiem prof. Krzemińskiego i kierowanej przez niego Pracowni Teorii Zmiany Społecznej, przy współpracy CBOS. Zawiera wyniki ogólnopolskiego sondażu, przeprowadzonego na próbie 1800 osób. Jedną jej część stanowili ludzie, którzy albo byli, albo mogli być członkami pierwszej Solidarności lub co najmniej świadkami jej działania. Drugą część stanowili ci wszyscy, którzy byli za młodzi, aby stać się związkowcami. Inna rozbudowana część badania przeprowadzonego projektu to badania terenowe, polegające na przeprowadzeniu serii wywiadów indywidualnych i zbiorowych w 10 miejscowościach, dawnych regionach Solidarności takich jak Warszawa, Trójmiasto, Szczecin.
Inna rocznicowa nowość wydawnicza to "Narodziny Solidarności - Kroniki Sierpniowe", wspólne wydawnictwo "Gazety Wyborczej" i Europejskiego Centrum Solidarności syntetyzujące wiedzę o wydarzeniach Sierpnia 1980 roku. Dziennikarze - autorzy tekstów oddają atmosferę tamtych dni, opisują bohaterów strajków oraz historyczne wydarzenia. Znajdujące się książce zdjęcia pochodzą w znakomitej większości ze zbiorów archiwalnych ECS, duża część z nich nie była nigdy wcześniej publikowana. (PAP)
aszw/ abe/ jra/
