Organizacja polskich władz w opuszczanej przez Niemców Warszawie, codzienne problemy miasta, ewidencjonowanie mienia, ale i obywatelskie donosy - to obraz stolicy w listopadzie 1918 r. rysujący się z rozkazów Komendy Miasta udostępnionych PAP przez Centralne Archiwum Wojskowe. Są to jedne z pierwszych dokumentów Niepodległej Polski.
Płk Henryk Minkiewicz był pierwszym komendantem m. st. Warszawy. Stanowisko to objął 10 listopada 1918 r., w dniu, w którym do stolicy przybył uwolniony z twierdzy magdeburskiej Józef Piłsudski.
W tym czasie niemiecka okupacja w Warszawie była już w stanie rozkładu. Generalny Gubernator gen. Hans von Beseler potajemnie opuścił miasto, a Polska Organizacja Wojskowa wspólnie z żołnierzami Polskiej Siły Zbrojnej, będącej pod rozkazami Rady Regencyjnej, przystąpiła do rozbrajania stacjonujących w Warszawie niemieckich żołnierzy.
Ich liczba wraz z urzędnikami niemieckimi wynosiła ok. 30 tys. Większość z nich nie myślała już jednak o walce, ale przede wszystkim o tym, jak najszybciej powrócić do swoich domów.
Prezentowane rozkazy płk. Minkiewicza, pochodzące z połowy listopada 1918 r., dotyczą spraw związanych z tworzeniem polskich władz wojskowych w stolicy, m.in. organizacji Komendy Miasta, wydawania dokumentów przybywającym oficerom i żołnierzom, czy też przejmowania obiektów oraz mienia pozostawionego przez Niemców.
Skala tych zadań była ogromna - wynika z mało znanych dokumentów Komendy Miasta udostępnionych PAP przez Centralne Archiwum Wojskowe. Komendanci rejonów musieli ewidencjonować właściwie wszystko: od wolnych budynków biurowych i koszar, pociągów pancernych, aeroplanów, automobili, statków parowych, lokomotyw, fabryk ("przy podaniu co i w jakim czasie są w stanie fabrykować"), elektrowni i zapasów węgla - po łopaty, siekiery, piły, bicykle, aparaty i drut telegraficzny.
Szczególną uwagę płk Minkiewicz zwracał na zbiory archiwalne i biblioteczne odnajdywane w gmachach opuszczonych przez Niemców. "Mają być one natychmiast zabezpieczane jako własność Min. Spraw Wojsk. przy równoczesnym zawiadomieniu o tem Sekcji Naukowej tegoż ministerstwa" - głosi rozkaz z 15 listopada.
Rozkazy dostarczają także wiedzy na temat życia codziennego ówczesnej Warszawy, informując choćby o tym, że ze względu na trudności organizacyjne na kolei wstrzymano z małymi wyjątkami ruch pasażerski dla osób cywilnych.
W rozkazach Komendanta Miasta znajdujemy również ostrzeżenia następującej treści: "Dały się zauważyć liczne wypadki przejażdżek automobilowych osób wojskowych z kobietami, oraz wystawania automobili przed restauracjami. Zwracam uwagę, że automobile mogą być używane jedynie dla celów służbowych. Wszelkie wykroczenia w tym względzie karać będę surowo. Na organy służby inspekcyjnej, oraz Żandarmerię Polową składam obowiązek legitymowania automobili na ulicach".
Kolejnym zarządzeniem było wprowadzenie zakazu posiadania przez cywili broni: "Pozwolenie na posiadanie takowej w wypadkach szczególnych, wydawać może jedynie Dowództwo miasta, gdzie należy skierowywać odpowiednio umotywowane pisemne podania. Od osób cywilnych nie posiadających odnośnej legitymacji broń należy odbierać".
Z rozkazu płk. Minkiewicza można dowiedzieć się również o zjawisku donosicielstwa, które stało się w listopadzie 1918 roku poważnym problemem.
"Władze wojskowe - pisze płk Minkiewicz - zasypywane są ciągle rozmaitymi doniesieniami, które mają przeważnie charakter porachunków osobistych i w większości wypadków okazują się fałszywymi". "Wszyscy, których doniesienia okażą się nieprawdziwemi - stwierdza dalej - mają być pociągani do odpowiedzialności. Należy spisywać w tych wypadkach protokoły i przesyłać do Sądu Wojennego W.P.".
W rozkazach z listopada 1918 r. pojawiają się również jeńcy rosyjscy: "Przypomina się - pisze płk Minkiewicz w rozkazie z 15 listopada - że jeńców rosyjskich wałęsających się po mieście bez nadzoru, należy skierować konwojem do punktu zbornego jeńców na dworcu kowelskim". (Dworzec Kowelski - obecnie teren Dworca Gdańskiego - PAP).
Fotokopie rozkazów płk Minkiewicza dostępne są na portalu historycznym www.dzieje.pl, prowadzonym wspólnie przez Polską Agencję Prasową i Muzeum Historii Polski.
Henryk Minkiewicz urodził się w 1880 r. Był aktywnym działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej, Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego.
Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich. Był oficerem II Brygady, dowódcą 3 pp. Ranny w bitwie pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 r. dostał się niewoli rosyjskiej, z której po roku uciekł.
Po powrocie do kraju pełnił kierownicze funkcje w Polskiej Sile Zbrojnej (Polnische Wehrmacht).
W listopadzie 1918 r. został pierwszym komendantem m.st. Warszawy, następnie pełnił szereg funkcji dowódczych, m.in. dowódcy GO "Bug", dowódcy 2 DP oraz zastępcy gubernatora wojennego Warszawy. W latach 1925-1929 dowodził Korpusem Ochrony Pogranicza, którego był współorganizatorem. W 1939 r. został aresztowany przez Sowietów i osadzony w obozie w Kozielsku. W kwietniu 1940 r. zamordowany przez NKWD w Katyniu.
Mariusz Jarosiński (PAP)
mjs/ ls/
