Cmentarzysko kurhanowe społeczności kultury komarowskiej w Bukivnej (dawnej Bukównej) na Ukrainie badają wspólnie naukowcy z Polski i Ukrainy.
To nie pierwsze wykopaliska przeprowadzone na tej nekropolii. Historia prac sięga lat 30. XX wieku, kiedy teren badali archeolodzy z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
Obecny projekt rozpoczął się w 2009 roku, kiedy archeolodzy z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznania przeprowadzili wstępne badania powierzchniowe. Zarejestrowano wówczas dwa skupiska kurhanowe w lesie bukowym na zachód od wsi, przy drodze biegnącej wzdłuż doliny Dniestru do dawnego dworu i miejscowości Miłovanie, dwa kurhany w okolicy zniszczonego dworu Władysława Komornickiego, dawnego właściciela Bukównej oraz jeden kopiec we wsi koło kościoła (aktualnie cerkwi).
"W lipcu 2010 roku na podstawie umów między UAM oraz Instytutem Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie i Katedrą Etnologii i Archeologii Instytutu Historii i Politologii Przykarpackiego Narodowego Uniwersytetu im. V. Stefanika w Ivano-Frankivsku podjęliśmy badania wykopaliskowe kurhanów" - mówi PAP dr hab. Przemysław Makarowicz, kierownik badań z polskiej strony. Stronę ukraińską reprezentują dr Sergiej Łysenko i dr Igor Kockin.
Podczas przygotowań do badań wykopaliskowych odkryto nieznaną wcześniej grupę kurhanów. Udokumentowano je w lesie bukowym, w odległości około 1 km na południowy zachód i północny zachód od wcześniej znanych skupisk. Cechuje je specyficzna koncentracja kopców - po trzy mniejsze kurhany wokół większego.
"Łącznie zarejestrowaliśmy ponad 40 kopców. Pierwotnie nekropola w Bukivnej liczyła - uwzględniając badania przedwojenne - ponad 50 obiektów" - wylicza Makarowicz.
Dotychczas w pełnym zakresie archeolodzy zbadali wykopaliskowo trzy kurhany. Jeden z nich stał się wcześniej celem aktywności "poszukiwaczy skarbów". Pierwszy z kopców miał wysokość 1,3 m, w planie był owalny o wymiarach 15 na 13 m. Wzniesiono go z wałków-cegiełek darni, wyciętych wokół kurhanu i ułożonych ciasno jeden obok drugiego i jeden nad drugim. Wewnątrz badacze znaleźli 38 naczyń na różnej głębokości w płaszczu nasypu i na poziomie dawnej powierzchni. Część pojemników została rytualnie zniszczona. Ponadto odkryto 262 wyroby krzemienne, w tym grociki strzał i wkładki do sierpów oraz wyroby z brązu - szpilę i zawieszkę.
W zachodniej części kurhanu archeolodzy znaleźli prostokątną jamę, wewnątrz której zbudowano kamienno-drewnianą, prostokątną konstrukcję. W niej spoczywały cztery naczynia. Zachowały się również relikty spalonych desek. Na wschód od niej badacze udokumentowali szpilę z brązu o romboidalnej główce, brązową zawieszkę i grocik strzały. We wschodniej partii kopca też odkryto naczynia ceramiczne.
W kopcu odkryto również przepalone kości, które występowały w nasypie na różnej głębokości. Koncentrowały się zwłaszcza między dwoma spalonymi konstrukcjami drewnianymi. Natomiast spośród kilkuset odkrytych wyrobów krzemiennych, część należy wiązać z wcześniejszymi okresami - neolitem i eneolitem. "Ich obecność na kurhanie była przypadkowa - budowniczowie wykorzystali darń pełną zabytków" - przekonuje naukowiec. Jednak, jak wykazały analizy, około 200 przedmiotów można łączyć z kulturą komarowską, należącą do trzcinieckiego kręgu kulturowego. To różnorodne znaleziska - od półwytworów po w pełni użytkowe narzędzia jak sierpy oraz broń - grociki strzał. Badania wykazały, że były one używane.
W zeszłym roku badacze skupili się na badaniach ratowniczych kurhanu 2, o wysokości niemal 2 m, usytuowanego 250 m na północ od wyżej opisanego i kurhanu 3, nieco niższego, znajdującego się około 30 m na południe od kopca 2. W centrum tego ostatniego widoczny był świeży wkop rabunkowy. Zdaniem archeologów znaczna część wyposażenia grobowego została skradziona.
"Udało się nam udokumentować mniej cenne dla rabusiów naczynia ceramiczne i zwęglone resztki desek spalonej konstrukcji drewnianej. Budowa nasypu była podobna do drugiego badanego przez nas kurhanu - na różnej głębokości zarejestrowaliśmy kilkanaście naczyń, wyroby krzemienne, drobne węgle drzewne i nieliczne przepalone kości" - mówi naukowiec. Na powierzchni próchnicy pierwotnej, czyli dawnej powierzchni kopca odkryto grób z drewna o konstrukcji zrębowej, w którym na boku spoczywał słabo zachowany szkielet dorosłego osobnika, wyposażonego jedynie w narzędzie krzemienne.
Zdaniem archeologa, najbardziej spektakularne były odkrycia w trzecim z kurhanów. Oprócz ponad 20 naczyń w jego centrum odnotowano kenotaf, czyli grób bez zmarłego, w którym znaleziono osiem naczyń. Obok spoczywała szpila wykonana z brązu i złota zausznica, związana z ośrodkami metalurgicznymi w Kotlinie Karpackiej.
Najbardziej interesującym aspektem poznawczym dla archeologów była obrzędowość pogrzebowa udokumentowana w obu kurhanach.
"Należy podkreślić, że w żadnym z naczyń odkrytych w charakteryzowanych kurhanach nie zarejestrowano kości, nie były to więc urny grzebalne, jak sądzili badacze w latach 30. XX wieku" - wyjaśnia Makarowicz. Jednak to ostatecznie badania na obecność fosforu pokażą, czy nie uległy one mineralizacji.
Artefakty pozyskane w rezultacie badań cmentarzyska przekazano do kompleksowych analiz specjalistycznych w Polsce i na Ukrainie. Wykonane badanie paleopedologiczne i palinologiczne pozwoliły m.in. zrekonstruować ówczesne środowisko. Analiza metalograficzna wyjaśniła skład chemiczny i sposób uzyskania szpili z brązu - wytwórca korzystał z modelu woskowego. W celu uzyskania wieku kurhanów pobrano próbki materiałów organicznych, które poddano datowaniu radiowęglowemu. Uzyskane daty zamykają się w granicach połowy II tysiąclecia p.n.e. Wykonano również analizy palinologiczne i geomorfologiczne.
Międzynarodowe badania nekropoli kultury komarowskiej w Bukivnej są kontynuowane w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. W tym roku archeolodzy planują zbadać dwa monumentalne kurhany liczące ponad 3 m wysokości. (PAP)
szz/ mrt/ tot/
