Trzytomową monografię wydarzeń, określanych mianem Bydgoskiego Marca '81, zaprezentowali w czwartek historycy IPN. Wydawnictwo będzie miało swoją premierę 16 marca podczas tegorocznych obchodów 32. rocznicy konfrontacji komunistycznych władz z NSZZ "Solidarność".
"Wydarzenia, do których doszło 19 marca 1981 roku w Bydgoszczy, uważam za kluczowe dla najnowszej historii, gdyż wpłynęły w sposób zasadniczy na losy naszego kraju. Stawiamy tezę, że gdyby nie tzw. kryzys bydgoski, to stan wojenny zostałby wprowadzony już wiosną 1981 roku" - powiedział w czwartek dr Krzysztof osiński, współautor monografii i historyk z delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy.
19 marca 1981 roku ówczesne władze nakazały siłom porządkowym usunięcie z gmachu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy grupy działaczy NSZZ "S", którzy przybyli na sesję WRN. Podczas akcji prowadzonej przez Milicję Obywatelską i Służbę Bezpieczeństwa brutalnie pobito trzy osoby: ówczesnego lidera bydgoskiej "S" Jana Rulewskiego, działacza chłopskiego Michała Bartoszcze i związkowca - Mariusza Łabentowicza. Wydarzenia te doprowadziły do najpoważniejszej konfrontacji miedzy NSZZ "S" a władzą przed wprowadzeniem stanu wojennego.
"Stanowcza postawa społeczeństwa oburzonego wydarzeniami w gmachu WRN, realna groźba strajku generalnego uświadomiły władzom, że nie są w stanie z zaskoczenia wprowadzić stanu wojennego. Są dokumenty wskazujące, że decyzję o stanie wojennym przesunięto na wrzesień, a ostatecznie podjęto dopiero zimą 1981 roku" - zaznaczył dr Osiński.
Wydawnictwo zaprezentowane w czwartek składa się z trzech tomów: monografii oraz dołączonej do niej płyty z filmem "14 dni. Prowokacja bydgoska" (tom I), wyboru dokumentów (tom II) oraz relacji świadków (tom III). Pierwsze dwa tomy zostały przygotowane przez historyków z Delegatury IPN w Bydgoszczy, trzeci jest efektem współpracy Ośrodka KARTA, Europejskiego Centrum Solidarności i Narodowego Centrum Kultury.
"Tom pierwszy to monografia ukazująca kryzys bydgoski w szerokim kontekście historycznym - genezę, przebieg, a także reperkusje. Ukazany jest nie tylko przebieg sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 19 marca 1981 r., przedwczesne zerwanie przez władze jego obrad, protest związkowców oraz siłowe wyrzucenie ich z sali obrad, ale również szeroki kontekst tych wydarzeń" - zaznaczył Piotr Rybarczyk, historyk z bydgoskiej delegatury IPN i współautor tomu.
Autorzy opisali m.in. wpływ kryzysu bydgoskiego na prowadzone przez komunistyczne władze przygotowania do wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, działania mające powstrzymać erozję struktur PZPR i aparatu porządku publicznego, zakulisowe dyskusje reprezentantów obu stron konfliktu czy tryb wyjaśniania sprawy bydgoskiej.
"Prezentowany w drugim tomie wybór dokumentów powstał w wyniku szerokiej kwerendy w archiwach, uwzględniającej wszystkie dostępne zasoby. Tom zawiera materiały wytworzone przez obóz władzy (PZPR, rząd PRL, organy administracji terenowej i prokuratorskie) oraz NSZZ +S+, a także cywilny i wojskowy aparat bezpieczeństwa i porządku publicznego, co pozwala odtworzyć przebieg wydarzeń oraz atmosferę wówczas panującą" - dodał Rybarczyk.
Trzeci tom to zgromadzone relacje zarówno uczestników i świadków samych wydarzeń, jak i osób zaangażowanych wówczas w życie polityczne i społeczne.
"Intencja była taka, aby pokazać przekrój społeczeństwa od najwyższych władz, po zwyczajnych ludzi. Niestety, z różnych względów, relacji wielu kluczowych postaci nie udało się uzyskać" - przyznał w czwartek Jan Rulewski, uczestnik wydarzeń w 1981 roku, obecnie senator PO.
Relacji odmówili m.in. ówcześni przywódcy PZPR Wojciech Jaruzelski i Stanisław Kania, tłumacząc to toczącymi się procesami uniemożliwiającymi im swobodę wypowiedzi.
"Nie chciał się wypowiedzieć dawny sekretarz wojewódzki PZPR w Bydgoszczy Henryk Bednarski, czy ówczesny działacz tej partii, a obecnie europoseł Janusz Zemke. Ten ostatni tłumaczył, że go wówczas w Bydgoszczy nie było i nie miał wpływu na bieg wydarzeń, ale zachowane dokumenty - niestety - świadczą że było inaczej" - powiedział Rulewski.
Wydawnictwo oficjalnie zostanie zaprezentowane podczas gali rocznicowej, zaplanowanej na 16 marca w Filharmonii Pomorskiej. (PAP)
olz/ ls/
