# dochodzi wypowiedź prof. Grzegorza Nowika #
22.07. Warszawa (PAP) - Prezydenci Polski Bronisław Komorowski i Estonii Toomas Hendrik Ilves odsłonili w poniedziałek w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku pamiątkową tablicę poświęconą estońskiemu bohaterowi narodowemu, gen. Johanowi Laidonerowi, zwolennikowi współpracy obu państw.
Oprócz obu prezydentów w uroczystości przed dworkiem "Milusin" w Sulejówku, na terenie powstającego Muzeum Józefa Piłsudskiego, uczestniczyli ambasadorzy: Estonii, Niemiec, Łotwy i Finlandii oraz córka marszałka Jadwiga Piłsudska-Jaraczewska.
"Przez tę tablicę budujemy dzisiaj jeszcze szerszy krąg rodzinny tych wszystkich narodów, które chcą zachować pamięć o wspólnej walce o niepodległość po I wojnie światowej, o zwycięstwie nad bolszewikami w 1920 r." - powiedział Bronisław Komorowski, podkreślając wolę kontynuowania tej pamięci poprzez budowanie współpracy pomiędzy Polską a krajami bałtyckimi, w szczególności Estonią.
Zaznaczył, że szczególną wymowę ma także miejsce odsłonięcia tablicy, Sulejówek, gdzie przez lata mieszkał marszałek Piłsudski. "To wyjątkowe miejsce, gdzie o Piłsudskim myśli się w wymiarze rodziny" - dodał polski prezydent. "Pamięć rodzinna i narodowa jest ważna, nie tylko jako wspomnienie przeszłości, ale także jako wskazówka na przyszłość (...). Najważniejsze jest to, aby trwała świadomość w Estonii i w Polsce, że pomimo odległości geograficznej znowu bardzo wiele nas łączy" - mówił Komorowski.
"Marszałek Piłsudski oraz gen. Laidoner byli przyjaciółmi, którzy spotykali się ze sobą, rozumieli się, rozmawiali, podzielali te same wartości, wspólnie pracowali. Było to związane z naszym braterstwem broni i braterstwem w pokoju" - powiedział prezydent Estonii Toomas Hendrik Ilves. Zacytował także słowa gen. Laidonera, który podczas pobytu w gułagu napisał: "Poszczególni ludzie umierają, ale narody nie zginą".
Dyrektor Muzeum Józefa Piłsudskiego Krzysztof Jaraczewski przypomniał, że analogiczną tablicę dedykowaną Józefowi Piłsudskiemu odsłonięto w 2011 r. w Muzeum Wojny w Tallinie. "Traktujemy obie te uroczystości jako więcej niż świadectwa przyjaźni, jako podkreślenie, że niepodległość polska i estońska są symbolizowane przez marszałka Piłsudskiego i gen. Laidonera. Dziś to nasze wspólne dziedzictwo" - dodał Jaraczewski.
Zgodził się z nim prof. Grzegorz Nowik, historyk z Muzeum Józefa Piłsudskiego, który w rozmowie z PAP podkreślił, że zasługi gen. Laidonera dla Estonii można porównać do wkładu marszałka Piłsudskiego w odzyskanie przez Polskę bytu państwowego w 1918 r. "Obaj w pewnym momencie mieli w swoich rękach pełnię władzy cywilnej i wojskowej" - przypomniał badacz.
Uroczystości odsłonięcia tablicy towarzyszyło otwarcie plenerowej wystawy poświęconej gen. Laidonerowi i jego żonie, Polce, Marii Skarbek-Kruszewskiej. Ekspozycję przygotowało estońskie Muzeum Wojny.
Johan Laidoner (1884-1953) uważany jest za głównego twórcę niepodległości Estonii, proklamowanej 24 lutego 1918 r. W czasie I wojny walczył w armii rosyjskiej. W 1918 r. został dowódcą I Dywizji Estońskiej, po czym objął funkcję Naczelnego Dowódcy Estońskich Sił Zbrojnych.
W czasie wojny estońsko-bolszewickiej trwającej w latach 1918-1920, przeprowadzona przez niego kontrofensywa wyparła obce wojska z terytorium Estonii. Wydarzenia te doprowadziły do podpisania 2 lutego 1920 r. w Dorpacie (obecnie Tartu) korzystnego dla Estończyków traktatu z bolszewicką Rosją.
W okresie międzywojennym gen. Laidoner utrzymywał przyjazne stosunki z Polską, działając m.in. na rzecz rozwoju współpracy wojskowej obu państw. Był założycielem i honorowym prezesem tallińskiego Towarzystwa Estonia-Polska.
Po wybuchu II wojny, 18 września 1939 r., generał zezwolił internowanemu polskiemu okrętowi ORP "Orzeł" na opuszczenie portu w Tallinie, dostarczając m.in. polskiej załodze niezbędne mapy.
"Mało znany jest fakt, że gen. Laidoner kazał przymknąć oko na ucieczkę +Orła+ z Tallina (...). Okręt nie został rozbrojony w całości, część torped pozostawiano, a estoński generał zakazał otwierania ognia do opuszczających port Polaków" - tłumaczył Nowik.
Po zajęciu Estonii przez Armię Czerwoną w 1940 r. gen. Laidoner został aresztowany, osadzony w więzieniu Butyrki w Moskwie i skazany na 25 lat w łagrze we Włodzimierzu nad Klaźmą. Tam też zmarł 13 marca 1953 r. Został pochowany wspólnie z polskim Delegatem Rządu na Kraj Janem Stanisławem Jankowskim, skazanym w 1945 r. w moskiewskim procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.
Prochy gen. Laidonera sprowadzono do Estonii w 1993 r., dwa lata po ponownym odzyskaniu przez ten kraj niepodległości. Pochowano je na Cmentarzu Leśnym w Tallinie.
Tablica poświęcona gen. Laidonerowi będzie częścią ekspozycji powstającego Muzeum Józefa Piłsudskiego. W jego ramach planowane jest odtworzenie wnętrz willi "Milusin" i remont pierwszego domu Piłsudskich w Sulejówku, willi "Otradno" - tzw. Drewniaka oraz willi "Bzów". Integralną częścią muzeum ma być oryginalny ogród marszałka. Otwarcie kompleksu przewidziano na 2016 r. (PAP)
wmk/ akn/ mrt/ jra/
