MSW przesłało we wtorek do konsultacji międzyresortowych projekty nowych ustaw o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu. P.o. rzecznik resortu Paweł Majcher powiedział PAP, że MSW chciałoby, żeby oba projekty trafiły do Sejmu w październiku.
Do tej pory funkcjonowanie ABW i AW regulowała wspólna ustawa z 2002 r. W uzasadnieniach obu projektów przyznano, że nowe rozwiązania w znacznej części powielają obecnie obowiązujące przepisy. Stworzenie oddzielnych ustaw uzasadniono przede wszystkim zmianą podporządkowania obu agencji.
ABW, która obecnie podlega premierowi, ma zostać podporządkowana MSW, co - jak napisano w uzasadnieniu - ma służyć lepszej bieżącej współpracy w sektorze bezpieczeństwa wewnętrznego oraz bardziej racjonalnemu wykorzystaniu środków budżetowych. AW, podobnie jak CBA, pozostanie pod bezpośrednim nadzorem premiera, bowiem spełnia funkcję ponadresortową i wykonuje zadania dla różnych organów państwa. Natomiast szef MON ma "ponosić bardziej jednoznaczną polityczną odpowiedzialność" za nadzór nad służbami wywiadu i kontrwywiadu wojskowego.
"ABW ma stać się służbą wyspecjalizowaną w przeciwdziałaniu zagrożeniom terrorystycznym, w kontrwywiadzie i w ochronie informacji niejawnych. (...) Wzmocniony zostanie pion informacyjny ABW nastawiony na wczesne rozpoznawanie zagrożeń" - napisano w uzasadnieniu projektu. Ponadto ABW ma ścigać najpoważniejsze przestępstwa przeciwko interesowi ekonomicznemu państwa, czyli te, które zagrażają Skarbowi Państwa stratą co najmniej 16 mln zł.
Ściganie pozostałych przestępstw gospodarczych, a także poważnych przestępstw kryminalnych, w tym handlu narkotykami i przestępczości zorganizowanej, przejmie od ABW policja. Natomiast ściganie przestępstw, których głównym znamieniem jest korupcja, ABW przekaże do CBA. MSW szacuje, że w ABW pozostanie mniej niż połowa z prowadzonych obecnie ok. 200 śledztw.
Bieżącą koordynacją działań służb ma zająć się komitet Rady Ministrów ds. bezpieczeństwa państwa. Powstanie on na mocy zarządzenia premiera, analogicznie jak utworzono komitet stały Rady Ministrów i komitet ds. cyfryzacji. Projekt tego dokumentu opublikowano na początku sierpnia na stronach Rządowego Centrum Legislacji.
Wobec powstania komitetu zniesione zostaną organy, które do tej pory odpowiadały za koordynację służb specjalnych - Kolegium ds. Służb Specjalnych oraz minister-koordynator (ta druga funkcja od początku rządów PO-PSL nie była obsadzona).
W skład komitetu ds. bezpieczeństwa państwa wejdą szef kancelarii premiera oraz ministrowie obrony, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych i finansów. Obecnie w Kolegium ds. Służb Specjalnych zasiadają: sekretarz kolegium, szefowie MSW, MSZ, MON, MF i BBN oraz - jeśli zostanie wyznaczony - minister-koordynator. W posiedzeniach kolegium uczestniczą szefowie służb specjalnych i przewodniczący sejmowej komisji ds. służb specjalnych, może w nich uczestniczyć także przedstawiciel prezydenta.
Zgodnie z oboma projektami szefów ABW i AW będzie powoływał i odwoływał premier po zasięgnięciu opinii - kolejno - sejmowej komisji ds. służb specjalnych oraz prezydenta. Opinia komisji nie będzie potrzebna, jeśli szefowie lub wiceszefowie ABW i AW sami zrezygnują ze stanowiska.
Nowe ustawy o ABW i AW mają zakazać obu agencjom podejmowania tajnej współpracy z radcami prawnymi (w zakresie wykonywania przez nich czynności obrońcy) oraz dziennikarzami, których zdefiniowano jako osoby zajmujące się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostające w stosunku pracy z redakcją albo zajmujące się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia.
Szersze będą uprawnienia ABW i AW dotyczące przetwarzania danych osobowych. W obu agencjach powstanie też instytucja pełnomocnika ds. kontroli przetwarzania danych osobowych. Do tej pory jedyną służbą specjalną, w jakiej takiego pełnomocnika powołano, jest CBA.
Projektowana ustawa o ABW ma też uporządkować kwestie związane ze współpracą między służbami w zakresie ewidencji operacyjnej i przeciwdziałania terroryzmowi, a także współpracą między instytucjami rządowymi ws. zabezpieczenia sieci teleinformatycznych (CERT).
Akty prawne wydawane przez szefa AW co do zasady nie będą ogłaszane, niezależnie czy będą jawne czy nie.
Projekty zapowiadają też utworzenie Komisji Kontroli Służb Specjalnych, której zadaniem będzie "zagwarantowanie profesjonalnej cywilnej kontroli działalności służb specjalnych". Przepisów dotyczących komisji nie ma jednak w projektach dotyczących ABW i AW. Jak zapowiedziało MSW, znajdą się one w projekcie tzw. ustawy przeciwko "wielkiemu bratu", która miałaby ograniczyć wiedzę o obywatelu, zbieraną przez firmy telekomunikacyjne, służby specjalne, policję, a także ograniczyć i ucywilizować cały obszar monitoringu wizyjnego. Ustawa ta ma powstać do końca roku.
Pod koniec maja, gdy założenia reformy poznało Kolegium ds. Służb Specjalnych, premier Donald Tusk i szef MSW Bartłomiej Sienkiewicz zapowiadali powołanie niezależnego i niepodlegającego władzy wykonawczej sześcioosobowego zespół, który kontrolowałoby operacje tajnych służb. Zespół powoływany byłby przez Sejm na sześcioletnią kadencję spośród sędziów i osób mających doświadczenie w kontroli wymiaru sprawiedliwości lub bezpieczeństwa państwa. Prawo wglądu w czynności operacyjno-rozpoznawcze służb specjalnych zespół miałby na wniosek najwyższych organów państwa - marszałków Sejmu i Senatu, premiera, sejmowej komisji ds. służb. Do zespołu mają też trafiać skargi obywateli na działania operacyjne służb.
Punktem wyjścia do reformy służb specjalnych - co przypomniano w projekcie ustawy o ABW - była afera Amber Gold z 2012 r., w czasie której ABW nie wywiązała się z obowiązku wczesnego rozpoznania i informowania o zagrożeniach, a problemem okazał się też brak bieżącej koordynacji działań policji, podległej MSW, i ABW, obecnie podporządkowanej premierowi.
MSW skierowało do konsultacji od razu projekty ustaw o ABW i AW, a zrezygnowało - za zgodą premiera - z procedowania założeń nowych przepisów.
Rafał Lesiecki (PAP)
ral/ pz/ bk/
