Historii powstania i mało znanym aspektom działalności SS w Gdańsku poświęcona jest najnowsza publikacja gdańskiego oddziału IPN. To prawdopobnie pierwsza w Polsce i druga w Europie książka omawiająca działalność tej faszystowskiej organizacji w konkretnym mieście.
Autorem publikacji jest zatrudniony w gdańskim oddziale IPN historyk Jan Daniluk. Jak powiedział PAP, przyczynkiem do pochylenia się nad historią SS w Gdańsku, stała się - znaleziona przez niego przypadkiem - niewielka notatka z niemieckiej gazety z początku 1939 roku.
"Notka ta traktowała o początkach SS w Gdańsku i padła w niej informacja, że organizacja ta powstała w mieście już w 1926 r. Uderzyło mnie to, bo był to zaledwie rok po utworzeniu SS w Niemczech" - powiedział PAP Daniluk dodając, że znane mu dotąd źródła wymieniały jako pierwszą komórkę SS powstałą poza granicami Niemiec stukturę w Wiedniu, która została utworzona dopiero pod koniec lat 20. ub. wieku.
Jak wyjaśnił Daniluk, dalsze poszukiwania pokazały, że - w przeciwieństwie do licznych opracowań dotyczących działań gdańskiej SS jesienią 1939 i w czasie II wojny światowej, nie ma żadnych publikacji historycznych omawiających zarówno początki, jak i działalność SS w Gdańsku przed 1939 r. Co więcej, okazało się, że dostępna jest tylko jedna praca naukowa pokazująca działalność SS w konkretnym mieście - wydana w 2012 r. publikacja Christiane Rothleander traktująca o wiedeńskich strukturach tej organizacji.
W książce Daniluka znalazły się informacje o genezie gdańskiej SS w czasie, gdy działała ona jeszcze w strukturach SA jako mało liczna paramilitarna organizacja zajmująca się głównie ochroną miejscowych zebrań czy manifestacji NSDAP. "W Gdańsku, podobnie, jak w innych miejscach, jeszcze w 1933-34 roku należeli do SS bardzo różni ludzie, w tym masoni, gdańszczanie polskiego pochodzenia czy osoby o lewicujących poglądach. Byli wśród nich strażacy, lekarze, prawnicy, sklepikarze czy bezrobotni, którzy po południu przebierali się w mundury i szli na spotkania szkoleniowe, manifestacje czy jakieś uliczne akcje, po czym wracali do domów" - powiedział PAP Daniluk.
Jak przypomniał historyk, dopiero w połowie lat 30. przeprowadzono gruntowną weryfikację członków SS, a w latach 40 ub. wieku powstała Waffen-SS, z którą dziś przede wszystkim kojarzona jest ta nazistowska formacja. "Widać tu, jak wiele propaganda niemiecka musiała się później napracować, by stworzyć obraz esesmana jako przedstawiciela pewnej nazistowskiej elity" - powiedział PAP Daniluk.
W swojej książce historyk obok zarysu powstania poszczególnych oddziałów gdańskiej SS oraz SA, przedstawia ich funkcjonowanie (w tym m.in. działalność sportową) i kwatery a także obsadę stanowisk kierowniczych. Mowa jest także o konfliktach, do jakich dochodziło pomiędzy poszczególnymi formacjami nazistowskimi czy miejscową policją. Daniluk przedstawił też udział SS w działaniach faszystów jesienią 1939 na terenie Gdańska oraz genezę powstania nadokręgu SS "Wisła".
Osobny rozdział książki poświęcony został prowadzonemu przez gdańskie SS obozowi karnemu w Maćkowach przeznaczonemu dla członków tej formacji oraz policjantów. Był to - obok Dachau - jeden z dwóch obozów tego typu, Maćkowy były jednak dużo większe. Jak pisze Daniluk, trafiali tu policjanci i esesmani, którzy popełnili kradzieże, dopuścili się obrazy czy zabójstwa, ale też ludzie, którzy popełnili "wykroczenia przeciwko rasie, sile narodu i moralności", w tym osoby utrzymujące kontakty seksualne z nie-Aryjczykami oraz homoseksualiści.
Publikację "SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia" uzupełniają zdjęcia zarówno członków SS w czasie zebrań czy różnego rodzaju marszów, jak i gdańskich budynków, w których SS miało swoje siedziby a także obozu w Maćkowach.
Praca Daniluka nad publikacją dotyczącą gdańskiego SS trwała trzy lata. Książka powstała głównie w oparciu o materiały znalezione przez autora w państwowych i wojskowych archiwach niemieckich a także uzupełniające je materiały przechowywane w polskich archiwach.
Książka jest 28. pozycją wydaną przez gdański oddział IPN. (PAP)
aks/ ls/
