Brak opieki medycznej w szkołach, utrudniony dostęp do pediatrów i stomatologów, przeciągające się postępowania adopcyjne, zbyt mała liczba żłobków i przedszkoli - to niektóre z problemów, na które w swoim sprawozdaniu zwraca uwagę Rzecznik Praw Dziecka.
Marek Michalak przedstawił w czwartek senatorom z Komisji nauki, edukacji i sportu sprawozdanie ze swojej działalności w zeszłym roku wraz z uwagami o przestrzeganiu praw dziecka.
Rzecznik podkreślił, że nastąpiły pozytywne zmiany, o które postulował przed rokiem, m.in. wprowadzono nowe standardy opieki nad kobietami w ciąży, nakładające na lekarza obowiązek zaproponowania każdej kobiecie badań w kierunku HIV; stomatologia dziecięca została wpisana na listę dziedzin priorytetowych, dzięki czemu zwiększy się grono lekarzy, wybierających tę specjalizację.
Zwrócił także uwagę na pozytywne zmiany w zakresie ochrony prawa do wychowania w rodzinie, jakie wprowadzone zostały nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z listopada 2008 r., odnoszące się do pochodzenia dziecka, władzy rodzicielskiej, kontaktów rodziców i dzieci, stosunków alimentacyjnych między rodzicami i dziećmi, zastępczej pieczy nad dzieckiem.
W 2009 r. RPD nie odnotował ani jednej skargi, związanej z realizacją programów dożywiania dzieci w placówkach edukacyjnych. Rzadziej były mu zgłaszane przypadki praktyk segregacyjnych w szkołach.
W zeszłym roku do biura RPD zgłoszono 409 spraw związanych z prawem do życia i ochrony zdrowia, 5848 spraw związanych z prawem do wychowania w rodzinie, 963 sprawy związane z prawem do godziwych warunków socjalnych, 1586 spraw związanych z prawem do nauki i 2922 sprawy związane z prawem do ochrony przed złym traktowaniem.
Nową kompetencją, przyznaną rzecznikowi na podstawie nowelizacji ustawy o RPD z 2008 r., jest prawo przystępowania do toczących się postępowań sądowych - na prawach przysługujących prokuratorowi. W zeszłym roku rzecznik przystąpił do 66 toczących się postępowań sądowych, a w siedmiu występował w roli obserwatora. Najczęściej były to sprawy o charakterze opiekuńczo-wychowawczym, w tym m.in. z zakresu władzy rodzicielskiej, kontaktów, zastępczych form opieki oraz przysposobienia.
RPD zwrócił uwagę, że dzieci w Polsce nadal nie są w wystarczającym stopniu otoczone opieką zdrowotną - w znacznej części szkół nie ma gabinetów profilaktyki i pomocy przedlekarskiej, w szkołach często nie tworzy się warunków dla dzieci przewlekle chorych na cukrzycę, padaczkę, poruszających się na wózku. Podkreślił, że 49 proc. dzieci w wieku przedszkolnym i 60 proc. uczniów gimnazjum ma wady postawy, prawie 12 proc. dziewcząt zaburzenia odżywiania, znaczny procent uczniów gimnazjum eksperymentuje z używkami. "Opieka medyczna - w tym stała obecność pielęgniarek w szkole - powinna być normą w systemie ochrony zdrowia dzieci. Warunkiem koniecznym jest też przynajmniej jedno w roku badanie pediatryczne każdego zdrowego dziecka" - podkreślił Michalak.
Problemem jest także niedostateczna opieka stomatologiczna, a w konsekwencji coraz gorszy jest stan uzębienia dzieci: 85 proc. dzieci 6-letnich ma próchnicę, odsetek ten u 15-latków wzrasta do 94 proc., wiele dzieci ma wady zgryzu. Zdaniem RPD konieczne jest zwiększenie dostępności do opieki stomatologicznej, poprzez np. stworzenie systemu mobilnych gabinetów stomatologicznych, tzw. dentobusów.
Rzecznik podkreślił, że znaczna liczba przypadków naruszenia praw dziecka, zgłaszanych do niego, dotyczy kłopotów z egzekucją orzeczeń sądowych, regulujących kontakty rodziców z dziećmi - sprawy sądowe toczą się latami, a postępowania wykonawcze są nieskuteczne.
Kolejnymi kwestiami, na które zwracał uwagę RPD, były: brak systemu wsparcia i pomocy rodzinom dysfunkcyjnym, kryzys rodzicielstwa zastępczego. Jego zdaniem konieczne jest przyspieszenie prac nad projektem ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem. "Zainteresowanie państwa rodziną, przeżywającą różnego rodzaju trudności, niewydolną wychowawczo czy dysfunkcyjną, winno zaczynać się nie w momencie, kiedy konieczne jest zabranie dziecka z rodziny, lecz daleko wcześniej, kiedy pojawiają się pierwsze niepokojące sygnały" - zaznaczył Michalak.
Rzecznik zwracał także uwagę na problemy z realizacją procedur adopcyjnych. "Procedura przysposobienia winna być rzetelna i możliwie sprawna. Musi ona obejmować staranny wywiad, szkolenie, poznanie motywacji osób, pragnących przysposobić dziecko, ich predyspozycji psychofizycznych i możliwości materialnych. Sprawniej i bez zbędnej zwłoki winny się toczyć postępowania sądowe, dotyczące uregulowania sytuacji prawnej dziecka. Najczęstszą przeszkodą, która uniemożliwia lub utrudnia adopcję, jest nieuregulowana sytuacja prawna dziecka" - przekonywał RPD.
Michalak zwrócił także uwagę na konieczność przeciwdziałania negatywnym skutkom migracji rodziców, problem biedy wśród dzieci oraz zamrożenie progów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych, które od lat utrzymują się na poziomie 504 zł na osobę w rodzinie, co oznacza drastyczne zmniejszanie się kręgu uprawnionych i obniżenie standardu świadczonej pomocy.
Wskazał również na to, że nie wszystkim rodzinom przysługuje ulga podatkowa na dzieci - wciąż nie mogą z niej korzystać rolnicy i przedsiębiorcy, którzy rozliczają się z fiskusem ryczałtem, w drodze tzw. karty podatkowej oraz osoby, które płacą podatek liniowy.
Kolejne problemy to - w ocenie rzecznika - utrudniony dostęp do usług opieki nad dzieckiem do 3. roku życia (jedynie 2,6 proc. dzieci chodzi do żłobków), oraz edukacji przedszkolnej - nadal wiele dzieci, zwłaszcza na wsi, nie chodzi do przedszkoli w niektórych województwach zaledwie co 5 dziecko wiejskie korzysta z edukacji przedszkolnej. (PAP)
akw/ itm/ mag/
