Otwarciem drewnianej makiety dawnego pl. na Tłomackiem ze znajdującą się tam Wielką Synagogą, występem chóru wrocławskiej Synagogi pod Białym Bocianem i rozstrzygnięciem konkursu na upamiętnienie Wielkiej Synagogi przypomniano w stolicy 70. rocznicę jej zburzenia.
Uroczystość zorganizowana w czwartek przez Żydowski Instytut Historyczny odbyła się w jego sąsiedztwie, gdzie dawniej znajdowała się Wielka Synagoga na Tłomackiem. Rozpoczęło ją wystąpienie chóru wrocławskiej Synagogi pod Białym Bocianem, który zaprezentował wiązankę pieśni żydowskich m.in. hymn "Ma Towu", który wykonano podczas otwarcia Synagogi w 1878 r.
"Spotykamy się w ważne żydowskie święto religijne Szawuot, Zielone Świątki - Święto zbiorów, podczas którego czyta się księgę Rut. Jego drugim elementem jest święto ofiarowania Tory, rocznica momentu, w którym Bóg dał Torę na górze Synaj. Towarzyszyły temu grzmoty, wielki zgiełk. I ten dźwięk kojarzy mi się z wysadzeniem Wielkiej Synagogi, które było jakby drwiną, wyśmianiem tego momentu przez hitlerowców. Miał on symbolizować koniec Żydów i ich obecności w Warszawie. I tą małą rekonstrukcją chcemy przypomnieć jak wyglądał ten plac do 16 maja 1943 r., przywrócić pamięć tego miejsca" - mówił dyrektor ŻIH Paweł Śpiewak.
Eleonora Bergman z Instytutu podkreśliła, że Wielka Synagoga znakomicie wpisywała się w architekturę dawnej Warszawy jako budynek z klasycznym frontonem wzorowanym na fasadzie Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich. "Leandro Marconi, autor projektu Synagogi, bardzo lubił wykorzystywać ten motyw. Na naszej rekonstrukcji możemy oglądać budynek z zewnątrz, nie było bowiem możliwości odtworzenia wspaniałych wnętrz wykonanych ze szlachetnych materiałów np. miejsce przechowywania zwojów Tory zbudowano z drzewa cedrowego specjalnie sprowadzonego z Libanu. To był naprawdę piękny budynek" - powiedziała Bergman.
Autor makiety placu na Tłomackiem architekt Jan Strumiłło zaznaczył, że celem instalacji było głównie upamiętnienie znajdującej się na nim Wielkiej Synagogi. "Oczywiście nie mogliśmy jej zrekonstruować w miejscu i rozmiarach oryginalnych. Stanęła więc na skwerze pomiędzy Muzeum Niepodległości a Grubą Kaśką w skali 1 do 10, która pozwala na +wejście+ na dawny plac Tłomacki i zobaczenie jak wyglądał on sam i stojąca na nim Synagoga. Udało się zgromadzić nieliczne zdjęcia placu znajdujące się w zbiorach ŻIH, rozciągnąć je, powiększyć i oddać nieistniejącą rzeczywistość tego miejsca" - zaakcentował Strumiłło. Instalacja ma być dostępna co najmniej do 21 lipca, a przy sprzyjających warunkach atmosferycznych, do końca wakacji.
Uroczystość związaną z 70. rocznicą zburzenia Wielkiej Synagogi zakończyło ogłoszenie wyników konkursu na projekt upamiętnienia Synagogi. "Na konkurs nadesłano 57 prac o różnym charakterze, od upamiętniania samej daty, przez organizację sesji czy warsztatów na ten temat, po konkretne projekty pomnikowe - kolumny, fontanny czy macewy. Istotą konkursu było przypomnienie nie tylko o samej wspaniałej budowli, ale także o ludziach z nią związanych, o rzeszy dawnych żydowskich mieszkańców Warszawy" - mówiła członkini jury konkursu Teresa Śmiechowska z ŻIH.
Pierwszą nagrodę przyznano Mai Bui Ngoc za pracę pt. "Oczami Grubej Kaśki". To projekt multimedialny, zakładający wyświetlanie wewnątrz pochodzącej z XVIII w. dawnej studni, filmu przedstawiającego historię Wielkiej Synagogi, od jej powstania, przez działalność, okres II wojny i zburzenie, po losy tego terenu po 1945 r. Prace nadesłane na konkurs można oglądać na ekspozycji w sali wystawowej ŻIH w Błękitnym Wieżowcu.
W rocznicę zburzenia Synagogi odbył się również koncert "Lament serca. Jerzy Maksymiuk" w Muzeum Historii Żydów Polskich.
Wielka Synagoga na Tłomackiem została otwarta w 1878 r. W uroczystości uczestniczył m.in. p.o. prezydenta Warszawy Sokrates Starynkiewicz. Była największym żydowskim domem modlitwy w stolicy. Mogła pomieścić nawet 2,3 tys. osób. Oprócz ceremonii religijnych miały tam miejsce uroczystości patriotyczne z okazji polskich świąt narodowych, odprawiono tam także nabożeństwo żałobne po śmierci marszałka Józef Piłsudskiego. Wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi 16 maja 1943 r. na rozkaz gen. SS Juergena Stroopa było ostatnim aktem pacyfikacji przez Niemców powstania w getcie warszawskim. (PAP)
akn/
