*Po raz pierwszy zebrano i opublikowano listy Marii Komornickiej, jednej z najciekawszych postaci kultury Młodej Polski, znanej także jako Piotr Odmieniec Włast. Książka właśnie trafiła do księgarń. *
"Listów Marii Komornickiej (vel Piotra Odmieńca Własta) nie zachowało się zbyt wiele. Ledwie 168, w tym karty pocztowe i jedna pusta koperta. To wszystko, co dotąd udało się zebrać. A przecież są najcenniejszym dokumentem życia poetki i źródłem do badań jej owianej legendą biografii. Między kresem a początkiem były liczne rozedrgane od emocji, pisane jakby jednym tchem listy do matki, przekazujące Annie Komornickiej różne sekrety córki. Ale także gorzkie listy Piotra Własta (...) starającego się zrozumieć i uporządkować otaczający go świat. Listy pisane z zakładów dla psychicznie chorych, błagające o uwolnienie go ze szpitalnych okowów i powrót do domu" - pisze Edward Boniecki we wstępie.
Maria Komornicka vel Piotr Odmieniec Włast, za życia niemal kompletnie zapomniana, stała się po latach bohaterką wspomnień, książek, sztuk teatralnych i prac naukowych.
Urodziła się w 25 lipca 1876 roku w Grabowie pod Kozienicami na Mazowszu. Odebrała domowe wykształcenie, wcześnie objawił się jej talent literacki. Jako 16-latka debiutowała opowiadaniami w "Gazecie Warszawskiej". Dwa lata później wydała zbiór "Szkice". Przez pół roku studiowała w Cambridge, które ją jednak rozczarowało. W 1895 r. wspólnie z dużo starszymi Wacławem Nałkowskim i Cezarym Jellentą wydała "Forpoczty" - manifest, który miał zwiastować nadejście nowej epoki w literaturze. W tym czasie publikowała poezję, prozę i artykuły krytyczne w "Chimerze". W 1898 roku Komornicka wyszła za mąż za poetę Jana Lemańskiego, który, jak się okazało, był o nią obsesyjnie zazdrosny. Już podczas podróży poślubnej na krakowskich Plantach Lemański strzelał do żony i jej kuzyna, przeświadczony o łączącym ich uczuciu. Po dwóch latach nastąpiła separacja małżeństwa.
Przełomem w życiu Komornickiej był rok 1907, kiedy Maria uznała, że jest Piotrem Odmieńcem Włastem. Miało to miejsce w Poznaniu, gdzie zatrzymała się jadąc z matką do Kołobrzegu. Wcześniej kazała sobie wyrwać wszystkie zęby, by uzyskać nowy kształt twarzy, teraz spaliła swoje suknie, obcięła włosy i zaczęła nosić męskie stroje. Maria uznała się za nowe wcielenie Piotra Własta, legendarnego założyciela rodu Dunin-Wąsowiczów, z którego pochodziła jej matka. Tak rozpoczęła się jej tułaczka po zakładach dla obłąkanych.
Część listów zamieszczonych w zbiorku to błagalne prośby do matki, aby uwolnić Marię vel Piotra od przymusu leczenia w zakładzie. "Przecie waryatem nigdy nie będę - choćbyście spiętrzyli nade mną cały stos dowodów najautentyczniejszych" - pisze w liście z 17 czerwca 1909 roku. Matka jednak nie dawała się przekonać. W liście z 27 czerwca 1909 roku Piotr pisze do matki: "Jestem absolutnie pewien, że prędzej czy później doczekam się rehabilitacji, która niejednego spiorunuje, a nawet bardzo wielu niezłych ludzi okryje płomieniami wstydu lub bladością niepowetowanego żalu". Matka jednak nie dawała się przekonać
Wybawieniem od zakładów obłąkanych okazał się dla Piotra wybuch wojny w 1914 roku. Piotra Odmieńca Własta przeniesiono do rodzinnego dworu w Grabowie, gdzie przeżył 30 lat izolowany przez rodzinę od świata. Tam powstało najważniejsze dzieło Własta, zbiór poezji z lat 1917-27 "W Grabowie podczas wojny. Xięga poezji idyllicznej" dedykowany matce. Ostatnie lata Piotr spędził w domu starców, unieruchomiony w łóżku przez artretyzm. Niektóre z ostatnich listów do siostry podpisane są imieniem "Maria", czasem pojawia się w nich żeńska forma gramatyczna. List z 14 grudnia 1947 podpisany jest "Maria Komornicka-Lemańska (P.O.Włast = Piotr Odmieniec Włast)". Komornicka zmarła 8 marca 1949 roku w Izabelinie pod Warszawą.
"Listy" Komornickiej ukazały się nakładem Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. (PAP)
aszw/ hes/
