Oryginały i repliki barokowych instrumentów, a także liczne rękopisy muzyczne z tego okresy znalazły się na wystawie, otwartej w środę w jasnogórskim Arsenale. Ekspozycja przybliża dzieje dwóch XVIII-wiecznych kapel: z Jasnej Góry i Poznania.
Otwarcie wystawy "W służbie sacrum. Z kultury muzycznej Jasnej Góry i Poznania w XVIII wieku" było pierwszym wydarzeniem rozpoczynającego się w środę w Częstochowie 23. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej "Gaude Mater", który potrwa do 5 maja.
Główną ideą wystawy, prezentowanej wcześniej w Poznaniu, jest ukazanie barokowego instrumentarium na przykładzie dwóch wybitnych zespołów muzycznych tego czasu: kapeli klasztoru ojców paulinów na Jasnej Górze oraz poznańskiej kapeli kościoła św. Marii Magdaleny. Ekspozycję można zwiedzać do końca sierpnia.
Trzon ekspozycji stanowią oryginalne instrumenty Kapeli Jasnogórskiej, które wcześniej poddano kompleksowej renowacji. Przeprowadzili ją konserwatorzy z pracowni konserwacji instrumentów muzycznych Muzeum Narodowego w Poznaniu. Nie zachowały się natomiast instrumenty używane przez muzyków Kapeli Poznańskiej; odtworzono je na podstawie kolekcji Muzeum Instrumentów Muzycznych. Wystawa gromadzi też unikatowe rękopisy muzyczne z archiwum klasztoru paulinów na Jasnej Górze oraz archiwum archidiecezjalnego w Poznaniu.
Pomysłodawcy wystawy podkreślają, iż niezwykle rzadko zdarza się, by po kapeli klasztornej zachowało się tak wiele materialnych świadectw działalności, jak w przypadku zespołu jasnogórskiego. Oprócz bogatej, liczącej ok. 3 tys. kompozycji, kolekcji rękopisów i druków muzycznych, ksiąg archiwalnych (to m.in. rachunki, listy, akta prowincji) zachował się też zbiór ok. 120 instrumentów. Najstarsze są z drugiej połowy XVII w., te młodsze z 1914 r. Dzięki temu można nie tylko odtworzyć historię zespołu, ale także nadal wykonywać stworzoną wtedy muzykę w podobny sposób.
Jak podaje biuro prasowe Jasnej Góry, podstawową obsadę instrumentalną w kompozycjach jasnogórskich stanowiło tzw. Kirchentrio, w którego skład wchodziły pierwsze i drugie skrzypce oraz grupa basso continuo. Tę basową partię mogły wykonywać różne zestawy instrumentów: organy z violone (rodzaj kontrabasu), wiolonczelą lub fagotem oraz inne możliwe zestawienia tych instrumentów.
Podstawowa struktura instrumentalna kapeli była rozszerzana o inne instrumenty w zależności od potrzeb. Na Jasnej Górze do Kirchentrio najwcześniej dołączyły trąbki, które pełniły również funkcję instrumentów ceremonialnych: grano na nich fanfary podczas odsłaniania Cudownego Obrazu Matki Boskiej oraz wykonywano tzw. ganki - pieśni i hymny rozbrzmiewające z wieży bazyliki jasnogórskiej.
Historia Kapeli Jasnogórskiej sięga przełomu wieków XVI i XVII, zaś okres największej świetności przypada na XVIII stulecie. Działająca przy częstochowskim sanktuarium orkiestra należała wówczas do najznakomitszych nie tylko w Polsce, ale i w tej części Europy. Kapelę tworzyli paulini, ale angażowano do niej także muzyków świeckich. W ciągu 300 lat miała w sumie 588 członków. Stworzyli pewnego rodzaju szkołę muzyczną, zapraszali utalentowanych artystów z Polski i zagranicy. Od 13 lat działa współczesna Kapela Jasnogórska, która wykonuje dzieła muzyki dawnej podczas niektórych liturgii i koncertów w sanktuarium.
Po zespole farno-miejskim, działającym w XVIII w. przy kościele św. Marii Magdaleny w Poznaniu, nie zachowało się tyle pamiątek co w przypadku Kapeli Jasnogórskiej. Instrumenty poznańskiej kapeli zostały zniszczone albo uległy rozproszeniu. Jednak dzięki zachowanym inwentarzom oraz źródłom archiwalnym w niektórych przypadkach można wskazać pracownie, z których pochodziły instrumenty, a zachowane kompozycje pozwalają w pewnym stopniu określić skład zespołu.
Najwcześniejsze rękopisy muzyczne utworów z repertuaru poznańskiej kapeli pochodzą z lat 60. XVIII w. Ze spisu inwentarza kościelnego z 1748 r. wynika, że członkowie zespołu grali na takich instrumentach jak organy, pozytyw, skrzypce, wiola, trąbki, waltornie i kotły. Potwierdzają to dwa najwcześniej datowane rękopisy.
Według historyków w osiemnastowiecznej Polsce na dworach nie było sprzyjających warunków do rozwoju polskiej muzyki. Władcy preferowali kompozytorów francuskich, włoskich lub niemieckich. Podobne tendencje muzyczne były zauważalne na dworach magnackich. Miejscami sprzyjającymi polskiej twórczości lokalnej były ośrodki kościelne - zakonne i diecezjalne. W kapelach klasztornych czy parafialnych, często wspieranych przez miejskich włodarzy, nie tylko zatrudniano muzyków, ale również dbano o ich edukację, kupowano instrumenty i zapewniano codzienną egzystencję.(PAP)
mab/ bos/
