Tradycje związane ze żniwami na podlaskich wsiach, jak wiązanie przepiórki czy wieńców żniwnych albo przemarsz orszaku dożynkowego, prezentowane były podczas festynu "Dożynki w skansenie", który odbył się w niedzielę w Białostockim Muzeum Wsi.
Dożynki, inaczej Święto Plonów, to ludowe święto połączone z obrzędami dziękczynnymi za szczęśliwe ukończenie żniw i prac polowych. Na festynie etnograficznym w białostockim skansenie można było zobaczyć zwyczaje związane z tym świętem, niektóre już zupełnie nie praktykowane.
Zwiedzający mogli zobaczyć koszenie zboża kosą czy żęcie sierpem. Odtworzono też zwyczaj wiązania i oborywania przepiórki, związany z zakończeniem żniw. Jak wyjaśnił PAP etnograf Artur Gaweł, kierownik Białostockiego Muzeum Wsi, tradycja dotyczy zdobienia ostatniej niezżętej kępy zboża, którą pozostawiało się na polu. Ozdabiało się ją kwiatami, wokół układało kamyki, a w środku, na jednym z kamieni, kładło się kawałek chleba. Wierzono bowiem, że pozostawiony na polu chleb nie będzie z niego "schodził" i przyczyni się do urodzaju.
Zwyczaj wiązania przepiórki związany był też z obrzędem jej oborywania. W tym celu "łapało się" za nogi gospodarza lub dziewczynę, która uczestniczyła w żniwach i ciągnęło wokół przepiórki. "Związane jest to z magią płodności, miało to zapewnić urodzaj na następny rok" - dodał etnograf.
Na zakończenie żniw miał miejsce przemarsz orszaku dożynkowego. Podczas festynu odtworzono też ten zwyczaj. Na czele orszaku niesiono wieniec dożynkowy. Przekazywano go gospodarzowi, przed jego domem śpiewano też pieśni żniwne. Gospodarz w podziękowaniu zapraszał uczestników przemarszu do wspólnego biesiadowania.
W ocenie Artura Gawła, żaden z tych zwyczajów nie jest już dziś praktykowany w regionie. Jednak - jak dodał - jest kilka innych, które są wciąż żywe. To m.in. wiązanie równianki, czyli wiązanki dożynkowej, którą święci się 15 sierpnia, w Święto Matki Boskiej Zielnej. Gaweł wytłumaczył, że równianka składa się z czterech rodzajów zbóż: owsa, pszenicy, żyta, jęczmienia, dołącza się też do bukietu warzywa, jak marchew czy pietruszkę, oraz zioła. Po poświęceniu np. ziarno ze zbóż z równianki dodawano do ziarna siewnego. Co roku w skansenie odbywa się konkurs na tradycyjną równiankę podlaską.
Podczas festynu otwarto też wystawę fotografii "Rok obrzędowy na Podlasiu", dokumentującą zwyczaje na podlaskich wsiach. Ich autorem jest Artur Gaweł, który od blisko 20 lat prowadzi badania dotyczące tradycji i obyczajów na podlaskich wsiach. Na wystawie prezentowanych jest ok. 90 fotografii, które znajdą się w publikacji o tym samym tytule.
Zobaczyć można m.in. święcenie gromnic na święto Matki Boskiej Gromnicznej czy obrzędy związane z prawosławnym Świętem Jordanu (Chrztu Pańskiego) a także np. malowanie jajek, zapusty czy występy grup kolędniczych. Są również fotografie prezentujące zwyczaje żniwne, jak oborywanie przepiórki.
Białostockie Muzeum Wsi jest oddziałem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, ma charakter skansenu. Gromadzi zbiory etnograficzne (głównie wyposażenie domów, różnego typu narzędzia rolnicze, kowalskie, stolarskie, sprzęty gospodarstwa domowego, ceramikę ludową, tkaniny i stroje), artystyczno-historyczne (np. dokumenty, pocztówki) oraz zabytki techniki rolnej i leśnej. (PAP)
swi/ rof/
