Co nam da plan Hausnera?

W 2003 r. przeciętnie pracujący Polak ”wydawał” ze swoich podatków na świadczenia społeczne około 1200 złotych miesięcznie. Podobna kwota wydatków budżetu państwa przypadała na jedną zatrudnioną osobę miesięcznie. Oznacza to, że każdy, kto pracuje, musi płacić wysokie podatki i składki, aby sfinansować całość wydatków publicznych. Pieniędzy tych i tak nie wystarcza i budżet państwa z roku na rok coraz bardziej się zadłuża. Konieczne są więc zmiany prowadzące do zmniejszania wydatków i do zmniejszenia zadłużenia z jednej strony, a do pobudzenia wzrostu gospodarczego z drugiej strony.

Wdrożenie Planu wicepremiera Jerzego Hausnera jest warunkiem utrzymania w Polsce wysokiego wzrostu gospodarczego. Poniżej przedstawione są założenia rządu dotyczące tempa tego wzrostu w najbliższych latach, które też stanowiły podstawę do pokazanych poniżej szacunków.

Tabela 1. Założenia wskaźników makroekonomicznych.

_ Źródło: Średniookresowa strategia finansów publicznych _

Jeśli w Polsce nie będzie reformy finansów zmniejszającej wydatki publiczne, w ciągu dwóch lat wysokość długu publicznego przekroczy konstytucyjną granice 60 proc. PKB. Według szacunków Ministerstwa Finansów, bez naprawy finansów publicznych, granica ta byłaby już niemal osiągnięta w 2005 r. i przekroczona w 2006 r.

Tabela 2. Sytuacja budżetu państwa i sektora finansów publicznych w sytuacji, gdyby plan nie został zrealizowany

_ Źródło: Szacunki Ministerstwa Finansów (Program Uporządkowania i Ograniczenia Wydatków Publicznych) _

Z roku na rok wydatki na świadczenia społeczne rosną. W tym roku jest to niemal 200 mld zł, w 2005 już 210 mld zł, a w 2007 ponad 235 mld. Nawet bez reformy, wydatki społeczne jako część PKB powinny do 2007 r. maleć – z około 24 proc. PKB w 2003 r. do 21.5 proc. PKB w 2007 r. Na to składają się zmiany wprowadzone wcześniej, takie jak:
– reforma emerytalna wprowadzona w 1999 r., która w analizowanym okresie skutkować już będzie zmniejszeniem liczby przyznawanych emerytur (szczególnie w 2007 r.),
– zmiany w systemie rentowym wprowadzone w 1997 r.

Prognozę tych wydatków przedstawia tabela poniżej:

_ Źródło: Prognoza MGPiPS w oparciu o „Budżet polityki społecznej” _

Plan Hausnera zawiera propozycje zmian w sferze administracyjnej oraz w sferze wydatków społecznych. Propozycje te z reguły zmierzają do zmniejszenia wydatków, niekiedy – do zwiększenia przychodów ze składek i podatków.

W efekcie wprowadzonych zmian w latach 2004-2007 wydatki publiczne w sumie będą niższe o około 50 mld zł. Oznacza to, że o tyle mniej będzie musiał pożyczyć Skarb Państwa w całym tym okresie w porównaniu z sytuacją, w której nie podjęto by jakichkolwiek działań porządkujących i ograniczających wydatki publiczne. Z tej kwoty 29,4 mld złotych przypada na działania w sferze społecznej, a około 20 mld na działania w sferze administracyjnej.

Część oszczędności administracyjnych jest realizowana już od 2004 r., chociaż większość - od 2005 r. Szacuje się że w ciągu czterech lat (2004-2007) łączne obniżenie wydatków i zwiększenie dochodów przyniesie około 20 mld zł (z czego w roku 2006 – 6.680 mln zł, a w 2007 r. – 7.123 mln zł) - w stosunku do sytuacji, w której nie podjęto by żadnych działań ograniczających wydatki w zakresie administracji i gospodarki.

Szczegółowe szacunki w odniesieniu do poszczególnych elementów programu zawiera tabela poniżej:

1 Rok 2005 jest bazowym - wszystkie zadania w pełni będą realizowane w tym roku.
2 przyjęto górne granice szacunku

Podobnie jak w przypadku oszczędności administracyjnych, większość zmian wdrażana będzie od 2005 r. W sumie w okresie od 2004 do 2007 oszczędności w tej sferze wynosić będą według szacunków około 29,4 mld zł.

_ Źródło: „Plan racjonalizacji wydatków społecznych” _

Często pojawia się pytanie: dlaczego nie można tych oszczędność osiągnąć wcześniej?... Przyczyn jest kilka.

Po pierwsze, praktycznie wszystkie zmiany wydatków społecznych wymagają zmian ustawowych. Ponieważ projekty ustaw poddawane są przed przekazaniem do Parlamentu konsultacjom społecznym, także prace nad ustawą w Parlamencie trwają z reguły kilka miesięcy – pewien czas musi być poświęcony na przygotowanie regulacji.

Po drugie, większość zmian wymaga odpowiednio długiego okresu przygotowawczego, czyli tak zwanego vacatio legis. Jeżeli warunki te nie zostaną zachowane, ustawa taka może być uznana za niezgodną z Konstytucją. Dlatego też na przykład rząd zdecydował, iż zmiany dotyczące waloryzacji emerytur i rent będą wprowadzane od 2005 r. – wprowadzenie zmian już w 2004 r. rodziło ryzyko niezgodności rozwiązań z Konstytucją. To oczywiście zmniejsza oszczędności w 2004 i w 2005 r., ale zwiększa w roku 2006. Aby te oszczędności uzyskać, zmiana przepisów musi być wprowadzona już w 2004 r.

Po trzecie, zmiany w zasadach przyznawania świadczeń powodują małe skutki w pierwszych latach, które potem jednak z roku na rok rosną. Dobrym przykładem są tu świadczenia przedemerytalne. Zapowiedziane zmiany doprowadziły do tego, iż obecnie w urzędach pracy rejestrują się tysiące osób, które chcą otrzymać świadczenia przedemerytalne na starych zasadach. W efekcie, prawdopodobnie w tym roku nie będzie oszczędności wynikających ze zmiany systemu przyznawania tych świadczeń, a dodatkowo pieniądze zostaną wydane na Program 50+, aby starać się pomóc starszym pracownikom w znalezieniu pracy.

Jednak w 2005 r. pojawią się oszczędności, gdyż kilkanaście tysięcy mniej osób otrzyma świadczenia przedemerytalne. W 2006 r. oszczędności będą większe, gdyż w tym roku już w sumie przez dwa lata będzie mniej przyznanych świadczeń – razem około trzydziestu tysięcy. I tak dalej. Podobny mechanizm funkcjonuje także w przypadku świadczeń rentowych.

Z kolei w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych część proponowanych zmian obejmuje system podatkowy. Tutaj również należy zmiany wprowadzać z należytym wyprzedzeniem i niektóre z nich mogą być wdrożone dopiero w 2006 r.

Czy jednak konsekwencje wdrożonych zmian będzie ponosił dopiero przyszły rząd? Wydaje się, że nie do końca. Aby osiągnąć zamierzone oszczędności, zmiany ustawowe trzeba wprowadzić już w tym roku. Oznacza to, że to ten rząd będzie ponosił konsekwencje poparcia ustaw w Parlamencie – następny gabinet będzie już korzystał z efektów przyjętych regulacji. Gdyby termin uchwalenia ustaw przesunąć – wówczas oszczędności planowane na 2006 i 2007 rok byłyby znacznie mniejsze i kolejny rząd musiałby sam szukać oszczędności.

W efekcie proponowanych zmian istotnie zmniejszy się wysokość deficytu budżetowego oraz długu publicznego w relacji do PKB. Pozwoli to na powrót Polski na ścieżkę stabilnego rozwoju makroekonomicznego.

_ Źródło: Szacunki Ministerstwa Finansów (Program Uporządkowania i Ograniczenia Wydatków Publicznych) _

Plan nie zakłada mechanicznego obcinania wydatków społecznych, jego celem jest zmniejszenie relacji pomiędzy PKB a transferami społecznymi. Nie oznacza to jednak, że na cele społeczne przeznaczanych będzie mniej pieniędzy. Nadal z roku na rok wydatki społeczne (w złotówkach) będą rosnąć – jednak w tempie wolniejszym niż wzrost gospodarczy.

Natomiast w efekcie proponowanych zmian, wydatki społeczne powinny być docelowo zmniejszone o około 1 proc. PKB, a przychody związane ze zwiększonymi wpływami ze składek na ubezpieczenia społeczne – o około 0,1 proc. PKB. Przedstawione poniżej tabela i wykres pokazują efekty wdrożonych zmian w kolejnych latach.