Lotniska w Polsce. Przejścia graniczne są źle finansowane

NIK sprawdziła, jak w latach 2008-12 funkcjonowały lotnicze przejścia graniczne. W okresie objętym kontrolą Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przeznaczyło na nie od ponad 92 mln zł w 2008 roku do prawie 107 mln zł w roku 2012. Zdaniem Izby to zdecydowanie za mało w stosunku do potrzeb. Na przykład w 2008 roku brakowało 25 proc. potrzebnej sumy, natomiast w 2011 roku - prawie 20 procent.

W reakcji na raport MSW zapowiedziało zmianę praktyki co do współpracy z wojewodami odnośnie finansowania przejść granicznych.

Badano działania MSW w zakresie prowadzenia spraw związanych z zarządzaniem granicą państwową, jej ochroną i kontrolą ruchu granicznego, planowania wydatków z budżetu na ten cel, działań wojewodów oraz współpracy spółek zarządzających portami lotniczymi z organami administracji publicznej. Kontrolerzy pracowali w MSW, czterech urzędach wojewódzkich (Gdańsk, Katowice, Kraków i Wrocławiu) oraz u zarządców portów lotniczych Gdańsk-Rębiechowo, Katowice-Pyrzowice, Kraków-Balice i Wrocław-Strachowice.

Zdaniem NIK MSW nie prowadziło analizy dotyczącej potrzeb poszczególnych lotniczych przejść granicznych, a zamiast tego przyznawało pieniądze automatycznie, na podstawie danych z poprzednich lat, nie uwzględniając ani specyfiki poszczególnych przejść, ani kalkulacji wydatków. _ NIK uznaje to za niezrozumiałe, tym bardziej że minister ma do dyspozycji odpowiednie informacje (od wojewodów). Wykorzystuje je jednak tylko do szacowania skutków zmian legislacyjnych _ - uważa NIK.

W ocenie Izby wyniki kontroli uzasadniają konieczność podjęcia przez MSW działań, w rezultacie których warunki współpracy oraz dokonywania wzajemnych rozliczeń finansowych pomiędzy zarządzającymi portami lotniczymi a służbami i organami administracji publicznej będą jasno i precyzyjnie określone.

Wątpliwości kontrolerów wzbudziła też wieloletnia praktyka współfinansowania przejść z rezerwy celowej budżetu państwa. _ Co prawda już w 2007 r. powstała w ministerstwie Grupa Robocza do spraw Oceny Kosztów Utrzymania Lotniczych Przejść Granicznych, jednak wnioski z jej prac do tej pory nie zostały uwzględnione. Ten brak jakichkolwiek prób rozpoznania i oszacowania kosztów związanych z działaniem lotniczych przejść granicznych NIK ocenia zdecydowanie negatywnie _ - podkreślono w raporcie.

Kontrola wykazała też brak jednolitych zasad co do rozliczania się wojewodów z zarządcami portów lotniczych, który pozwala na stosowanie dowolnych stawek i zasad wynajmu powierzchni i sprzętu używanego do kontroli granicznej. _ Prawo nie wymaga też od zarządców lotnisk wyodrębniania w ewidencji księgowej kosztów związanych stricte z funkcjonowaniem przejść granicznych. Uniemożliwia to obliczenie rzeczywistych kosztów utrzymania przejść granicznych na poszczególnych lotniskach _ - podkreślili kontrolerzy.

W ich ocenie w skrajnych przypadkach zarządcy mogą to wykorzystywać i wysuwać roszczenia wobec Skarbu Państwa. Tak stało się np. w Krakowie, gdzie doszło do sporu sądowego. NIK zwraca uwagę, że niejasny stan prawny stawia organy administracji państwowej w takich sporach w niekorzystnej sytuacji.

Zdaniem NIK nie wojewodowie, a służby kontroli granicznej (Straż Graniczna, służba celna) powinny zawierać umowy z zarządcami lotnisk. _ Izba uznaje za konieczne szybkie wprowadzenie kompleksowych zmian w prawie, które wyeliminują problemy z rozliczeniami pomiędzy organami państwa a zarządcami portów lotniczych. Tymczasem prace nad zmianą ustawy o ochronie granicy państwowej, podjęte przez ministerstwo w 2008 r., prowadzone są już od niemal pięciu lat _ - alarmuje Izba.

Kontrolę finansowania bieżącego utrzymania lotniczych przejść granicznych NIK podjęła z własnej inicjatywy. Jej uzasadnieniem były wyniki kontroli wykonania w 2011 roku budżetu państwa przez województwo małopolskie, przeprowadzonej w Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie. Kontrola wykazała na nieprawidłowości związane z finansowaniem zadań wojewody w zakresie bieżącego utrzymania przejścia granicznego w Krakowie-Balicach.

W odpowiedzi skierowanej do NIK minister spraw wewnętrznych złożył pięć zastrzeżeń do raportu Izby. Nie zgodził się z negatywną oceną ogólną oraz negatywną oceną cząstkową dotyczącą udziału resortu w systemie planowania i finansowania wydatków na utrzymanie lotniczych przejść granicznych. Po zbadaniu zastrzeżeń NIK uwzględniła jedno z nich, a cztery pozostałe zostały oddalone. Wojewoda Śląski złożył dwa zastrzeżenia, z których jedno uwzględniono, a drugie oddalono. Zarządzający portem w Krakowie-Balicach złożył pięć zastrzeżeń. NIK nie podzieliła żadnego z nich.

W piśmie do NIK MSW zapowiedziało, że chce zmienić praktykę i zobowiązać wojewodów do tego, by przedstawiali mu uzasadnienia wysokości kwoty z budżetu państwa, o jaką za jego pośrednictwem zwracają się do resortu finansów na sprawy związane z lotniczymi przejściami granicznymi. MSW chce też, by wojewodowie informowali go o sposobie wydatkowania środków na bieżące utrzymanie przejść granicznych w poprzednim roku.

MSW planuje też powołanie w ramach Zespołu do Spraw Zagospodarowania Granicy Państwowej grupy roboczej do podziału limitu środków na bieżące utrzymanie przejść granicznych. _ W ramach prac nad projektem założeń do nowelizacji ustawy o ochronie granicy państwowej minister spraw wewnętrznych zaplanował spotkanie z przedstawicielami urzędów wojewódzkich oraz służb wykonujących kontrolę na przejściach granicznych, w celu ostatecznego ustalenia zakresu oczekiwanych zmian - po zakończeniu roboczych uzgodnień z przedstawicielami administracji rządowej zostaną podjęte dalsze prace legislacyjne _ - zapowiedziano.