Praca dla niepełnosprawnych. Prawo zniechęca do zatrudniania

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyła się konferencja o prawach osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy w świetle ratyfikowanej przez Polskę we wrześniu zeszłego roku Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych.

RPO Irena Lipowicz przekonywała, że nie będzie można mówić o pełnym przestrzeganiu praw osób niepełnosprawnych, dopóki nie dokonamy przełomu, jeśli chodzi o ich sytuację na rynku pracy. - _ Nie chodzi o zmuszanie do pracy, ale jest duża grupa osób z niepełnosprawnościami, które - dzięki wysiłkowi rodziców i opiekunów - są doskonale przygotowane do podjęcia zatrudnienia _ - mówiła Lipowicz.

Jej zdaniem nie można pozwolić na marnowanie takiego potencjału. _ - Były czasy, kiedy rezygnowano z potencjału połowy społeczeństwa - pracy kobiet. Dziś trudno nam sobie to wyobrazić. Nie powinniśmy też rezygnować z potencjału osób z niepełnosprawnościami _ - przekonywała.

Jak pokazują statystyki, 10 proc. Polaków w wieku produkcyjnym posiada orzeczenie o niepełnosprawności, a tylko 22,3 proc. z nich znalazło pracę. Jedną z przyczyn bierności zawodowej jest niedostosowanie rynku pracy do ich potrzeb.

W opinii Lipowicz osoby z niepełnosprawnościami powinny być zatrudniane nie tylko w zakładach pracy chronionej, ale przede wszystkim na otwartym rynku pracy. Być może wymaga to zmiany systemu dofinansowywania ich miejsc pracy tak, aby dotacje nie trafiały do pracodawców, ale do niepełnosprawnych pracowników.

Także Monika Orłowska, prawniczka współpracująca z Fundacją Aktywnej Rehabilitacji, uznała, że dotacja powinna trafiać do pracownika. Teraz np. jest możliwość zatrudnienia asystenta dla osoby niepełnosprawnej, ale jest on pracownikiem jej szefa, podczas gdy - jej zdaniem - powinna go zatrudniać osoba, której ma pomagać. Dotacja mogłaby być wykorzystana np. na pokrycie kosztów dojazdu, które są wyższe w przypadku osoby z niepełnosprawnością ruchową.

Zwróciła uwagę, że osobie o trwałej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji trudno znaleźć jest pracę, nawet jeśli czuje się na siłach do jej podjęcia. Jej zdaniem pracodawca może mieć wątpliwości, czy pracownik podoła obowiązkom.

Ona sama przygotowywała się do zawodu prokuratora; po wypadku porusza się na wózku i ma ograniczoną zdolność poruszania, ale - jak zaznaczyła - jest w stanie wykonywać tę samą pracę, co przed wypadkiem.

Jej sprawę rozpatrywały sądy, m.in. Sąd Najwyższy, jednak uznały, że - ponieważ prokurator musi pojawiać się na miejscu przestępstwa - osoba na wózku nie może wykonywać tej pracy. Jak mówiła, nie została przyjęta jej argumentacja, że może korzystać z pomocy asystenta (podobnie jak sędziom, każdemu prokuratorowi przysługuje prawo do pomocy asystenta). To, co nie budzi wątpliwości w przypadku w pełni sprawnych prokuratorów, w jej przypadku zostało uznane jako przejaw niezdolności do samodzielnej pracy. Została wpisana na listę radców prawnych i adwokatów, gdzie jej niepełnosprawność nie była problemem.

W opinii Małgorzaty Radziszewskiej z Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych obecnie obowiązujący system orzekania o niepełnosprawności i przyznawania świadczeń demotywuje do podjęcia pracy. Jak mówiła, choć ma orzeczenie, że jest trwale niezdolna do pracy i samodzielnej egzystencji, od wielu lat pracuje, sama mieszka, samodzielnie się utrzymuje, spłaca kredyt. Jednak gdy jej stan zdrowia pogorszył się na tyle, że nie mogła pracować, odmówiono jej świadczenia z tytułu niezdolności do pracy, argumentując, że była niezdolna do pracy od urodzenia, a jej niepełnosprawność nie była następstwem pracy. Tak więc - jak podkreślała - bardziej opłacałoby jej się nie pracować w ogóle.

Poprawa sytuacji osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy jest jedną z rekomendacji zawartych w opracowaniu RPO _ Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych _.

Wśród nich znalazło się też m.in. ponowne zdefiniowanie pojęcia niepełnosprawności, które koncentrowałoby się na możliwościach, a nie na dysfunkcjach i ograniczeniach. O niepełnosprawności orzekałby wówczas zespół składający się nie tylko z lekarzy, ale także ze specjalistów z dziedzin właściwych dla rodzaju niepełnosprawności i problemów danej osoby. Wymagałoby to gruntownej przebudowy systemu wsparcia i świadczeń dla osób niepełnosprawnych.

Jak mówiła Anna Błaszczak z biura RPO, wśród rekomendacji znalazło się też m.in. dostosowanie do potrzeb niepełnosprawnych wymiaru sprawiedliwości (np. budynków), a także wprowadzenie takich ułatwień jak przesłuchania na odległość, dostosowanie pism sądowych do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami. Błaszczak zwróciła uwagę na alternatywne formy udziału w wyborach - poza dostosowaniem wszystkich lokali wyborczych pod względem technicznym, należałoby wprowadzić elektroniczne maszyny do głosowania, umożliwiające oddawanie głosu osobom niewidomym oraz niedowidzącym.

Podkreśliła też potrzebę wprowadzenia do ustawodawstwa pojęcia _ uniwersalnego projektowania _ (projektowanie przestrzeni użytecznych dla wszystkich, wolnych od barier dla niepełnosprawnych); nad jego realizacją miałby czuwać _ access officer _, którego zadaniem byłaby kontrola przestrzeni publicznej.

Przypomniała, że Polska ratyfikowała konwencję z zastrzeżeniem dotyczącym przepisów o ubezwłasnowolnieniu. Jej zdaniem należy je całkowicie uchylić, a w zamian można wprowadzić różnorodne formy prawnego wsparcia w podejmowaniu decyzji, dostosowane do indywidualnych potrzeb, orzekane na określony czas.