*Emerytury dla matek nie pracujących zawodowo, ulgi podatkowe dla rodzin wielodzietnych i kredyty na studia wyższe - to zdaniem rządu recepta na obecnie w Polsce najbardziej popularny model rodziny 2+1. N azlecenie rządu powstał specjalny raport o tym w jakiej kondycji jest nasze społeczeństwo. *
Informację rządu na temat sytuacji społecznej i materialnej polskich rodzin, sytuacji demograficznej i sytuacji dzieci i młodzieży ma przedstawić na najbliższym posiedzeniu Sejmu minister pracy.
Autorzy raportu alarmują, że w Polsce cały czas rodzi się mniej dzieci niż umiera osób. W 2004 r. to saldo ujemne wynosiło 7, 4 tys. osób. Równocześnie rośnie liczba migracji za granicę.
W ogólnej liczbie ludności 38,2 mln osób na koniec 2004 r. - kobiety stanowią ponad 51,6% ogółu ludności; na 100 mężczyzn przypada ich 106,7. Współczynnik ten zmienia się w zależności od wieku.
Wśród osób w wieku 0-40 lat występuje liczebna przewaga mężczyzn - 96 kobiet na 100 mężczyzn; dla wieku powyżej 40 lat współczynnik feminizacji wynosi 121, przy czym w najstarszych rocznikach wieku (65 lat i więcej) na 100 mężczyzn przypada średnio 167 kobiet.
Rezultatem przemian demograficznych jest gwałtowne zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży (0‑17 lat), ich udział w ogólnej liczbie ludności obniżył się do prawie 22,0% (z prawie 30% w 1990 r.).
Polska jeszcze młoda i miejska
Dzieci w wieku poniżej 15 lat stanowią obecnie niewiele ponad 17% ogólnej populacji wobec prawie 25% w 1990 r. Szczególnie duże zmiany można zaobserwować w grupie osób w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18-59 lat, mężczyźni - 18-65 lat).
Obserwowany jest także dalszy wzrost liczby osób w wieku nabywania praw emerytalnych i starszych (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej); odsetek tej grupy ludności w ogólnej populacji wynosi ponad 15% (w 1990 r. niespełna 13%). Udział osób w wieku 65 lat i więcej (razem mężczyzn i kobiet) stanowi ok. 13% wobec ok. 10% w 1990 r.
Obecnie na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 60 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. 36 osób w wieku do 17 lat oraz 24 osoby w wieku poprodukcyjnym (w 1990 r. 74 osoby - odpowiednio: 52 i 22).
W porównaniu z innymi krajami europejskimi ludność Polski jest nadal młoda, ale średnia wieku zwiększa się z każdym rokiem; na początku lat 90-tych wynosiła 34 lat dla kobiet i 31 lat dla mężczyzn; w 2003 r. - odpowiednio około 38 lat oraz 34 lata. Pod względem liczby ludności Polska znajduje się na 30 miejscu wśród krajów świata i na 9 w Europie.
W przypadku gęstości zaludnienia plasujemy się w grupie średnio zaludnionych państw europejskich. Na 1 km2 powierzchni mieszkają 122 osoby; w miastach około 1105, na terenach wiejskich 50. Ludność miejska stanowi 61,5% ogółu populacji i jej udział stopniowo się zmniejsza.
Według autorów opracowania, skłonność do pozostawania w stanie wolnym jest jedną z oznak transformacji, a dramatyczny spadek rodzin wielodzietnych wynika z aspiracji do europejskiego modelu życia.
Samotnym matkom lżej niż wielodzietnym
Sytuacja na rynku pracy ma wpływ na strukturę rodzin. Wysoka stopa bezrobocia osób do 24 lat (34,6% w IV kwartale 2005 r.) w znacznym stopniu utrudnia proces usamodzielniania się młodej generacji i opóźnia zakładanie własnych rodzin.
Pozytywnie na sytuację dochodową rodzin wpłynął wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które w IV kwartale 2005 r. było wyższe o 17,4% w stosunku do IV kwartału 2001 r., tj. wzrost o 9 punktów procentowych ponad wskaźnik inflacji w porównywalnym okresie
Szczególnym czynnikiem oddziaływania na poprawę sytuacji materialnej rodzin jest wzrost zakresu pomocy materialnej państwa kierowanej poprzez system świadczeń rodzinnych .
Nastąpił wzrost wydatków na pomoc dla ok. 3 mln rodzin z 7,5 mld zł w 2001 r. do ponad 8 mld zł w 2005 r.
W 2004 r przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w rodzinie wynosił - w zależności od typu rodziny z dziećmi do 24 lat na utrzymaniu - od 325 zł do 848 zł.
Najwyższe kwoty przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę w rodzinie uzyskiwały rodziny z jednym dzieckiem (848 zł) oraz z dwojgiem dzieci (628 zł).
Nieznacznie niższy dochód od rodzin z dwojgiem dzieci posiadały rodziny matek samotnie wychowujących dzieci (613 zł).
W rodzinach wielodzietnych dochód rozporządzalny na osobę był zdecydowanie niższy i wynosił w rodzinach z trojgiem dzieci 466 zł, a w rodzinach z czworgiem i więcej dzieci 325 zł.
Rodzina oszczędza na jedzeniu, wypoczynku i gościach
Przeprowadzone w 2003 r. badanie pozwoliło uzyskać informacje o tym, na ile problemy finansowe z jakimi boryka się część rodzin w Polsce powodują ograniczenia w zaspokojeniu podstawowych potrzeb.
Z deklaracji respondentów wynika, że - biorąc pod uwagę aktualną sytuację finansową ok. 44% rodzin w Polsce nie stać na zjedzenie co drugi dzień posiłku, w skład którego wchodziłoby mięso, drób czy ryba, a ok. 66% gospodarstw nie może sobie pozwolić na kupno odzieży lepszej jakości.
W jeszcze większym stopniu polskie rodziny muszą oszczędzać na wypoczynku i turystyce. Na opłacenie raz w roku tygodniowego wyjazdu dla całej rodziny stać niespełna 29% gospodarstw.
Trudności finansowe powodują ograniczanie kontaktów towarzyskich. Odnotowano, że ok. 46% gospodarstw rezygnuje przyjmowania gości raz w miesiącu.
Najmniej swoje potrzeby musiały ograniczać gospodarstwa pracujących na rachunek własny oraz gospodarstwa pracowników, a więc te rodziny, które deklarowały posiadanie najwyższych dochodów.
Szczególną bolączką sytuacji wielu rodzin w Polsce jest brak własnego mieszkania i brak dostępnej finansowej oferty kredytowej na rynku, ze względu na relatywnie niskie udokumentowane dochody wielu rodzin w kraju.
Około 1.7 mln rodzin nie ma własnego mieszkania.
Od 2001 roku liczba oddawanych mieszkań jest mniejsza od liczby zawieranych małżeństw. Dodatkowo - w roku 2006 liczba mieszkań w starych domach/blokach wymagających, zgodnie z prawem budowanym natychmiastowego kapitalnego remontu przekroczyła 1 mln.