Darowizna wywołuje różne skutki podatkowe, w zależności od tego, kto jej dokonują i kto jest obdarowanym i jaki jest przedmiot darowizny.
Dokonanie darowizny może być rozpatrywane na różnych płaszczyznach podatkowych, w zależności od tego, kto jest darczyńcą i obdarowanym oraz jaki jest przedmiot darowizny.
Podstawowe skutki nabycia darowizny na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn
Obowiązkowi podatkowemu z tytułu otrzymanej darowizny na gruncie podatku od spadków i darowizn podlega wyłącznie osoba fizyczna. Wysokość podatku, wysokość kwoty wolnej od podatku oraz korzystanie z niektórych zwolnień od podatku od spadków i darowizn zależy od zaliczenia obdarowanego do grupy podatkowej według kryterium jego osobistego stosunku do osoby darczyńcy.
Do I grupy podatkowej ustawodawca zalicza obdarowanego, jeżeli jest małżonkiem darczyńcy, jego zstępnym, wstępnym, pasierbem, zięciem, synową, bratem lub siostrą, ojczymem, macochą albo teściem lub teściową.
Do II grupy podatkowej zalicza się obdarowanego, jeżeli w stosunku do darczyńcy jego powiązania rodzinne nakazują go określić jako: zstępnego rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnego lub małżonka pasierbów, małżonka rodzeństwa, rodzeństwo małżonka, małżonka rodzeństwa małżonka, małżonka innych zstępnych.
| Obowiązkowi podatkowemu z tytułu otrzymanej darowizny na gruncie podatku od spadków i darowizn podlega wyłącznie osoba fizyczna. |
| --- |
Do III grupy podatkowej zalicza się obdarowanego, jeżeli żaden z powyższych stosunków rodzinnych nie zachodzi w stosunku do darczyńcy; dotyczy to również darowizn otrzymywanych przez osoby fizyczne od podmiotów nie będących osobami fizycznymi.
Zaliczenie do wyższej grupy podatkowej niesie za sobą wymierne korzyści podatkowe w postaci: wyższej kwoty wolnej od podatku, opodatkowanie według skali, która ma niższe stawki podatkowe oraz możliwości skorzystania ze zwolnień od podatku, które ustawodawca przeznacza przede wszystkim dla podatników zaliczonych do I i II grupy podatkowej albo zawęża jeszcze bardziej w obrębie I grupy podatkowej.
Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9.637 zł jeżeli nabywcą jest osobą zaliczoną do I grupy podatkowej, 7.276 zł w przypadku nabywcy z II grupy podatkowej oraz 4.902 zł w przypadku nabywcy z III grupy podatkowej.
ZOBACZ TAKŻE:
Również wysokość stawek w skali podatkowej wzrasta wraz z przechodzeniem nabywcy do niższych grup podatkowych. W przypadku nabywcy z I grupy podatkowej skalę stanowią trzy stawki: 3%, 5% i 7%, przy czym opodatkowanie wyższą stawką następuje od nadwyżki ponad kolejny próg podatkowy, których są dwa 10 278 zł i 20 556 zł. Progi podatkowe są równe dla podatników ze wszystkich grup podatkowych. Dla nabywcy z II grupy podatkowej skalę podatkową wyznaczają już stawki: 7%, 9% i 12%, a dla nabywcy z III grupy podatkowej są to stawki: 12%, 16% i 20%.
Zwolnione od podatku od spadków i darowizn jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez nabywcę zaliczonego do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.
Nieograniczony kwotowo zakres zwolnienia od podatku od spadków i darowizn dotyczy nabycia darowizny przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, czyli niektóre z osób zaliczanych do I grupy podatkowej. Osoby te mogą skorzystać z tego szerszego zwolnienia pod warunkiem spełnienia dwóch warunków: zgłoszenia nabycia darowizny właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz udokumentowania, w przypadku gdy przedmiotem nabycia są środki pieniężne, dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
| Zwolnione od podatku od spadków i darowizn jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez nabywcę zaliczonego do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy,a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami. |
| --- |
Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu darowizny po upływie miesiąca od dnia jej nabycia jest obowiązany, chcąc zachować prawo do skorzystania ze zwolnienia, zgłosić nabycie naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu, oraz uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o nabyciu.
W przypadku niespełnienia któregokolwiek z warunków (terminu zawiadomienia lub udokumentowania), nabycie darowizny podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej, z uwzględnieniem kwoty wolnej od opodatkowania.
Należy zwrócić uwagę, że zachowanie terminu miesięcznego od dnia nabycia jest traktowane rygorystyczne i żadna okoliczność, z wyjątkiem późniejszego dowiedzeniu się o darowiźnie, nie usprawiedliwia jego niezachowanie. Zgodnie z wyrokiem WSA w Bydgoszczy z dnia 22.11.2007 r. (sygn. akt I SA/Bd 675/07) termin ten nie może być przywrócony w oparciu o przepisy Ordynacji podatkowej, gdyż nie jest to termin prawa procesowego, ale materialnego.
Obowiązek zgłoszenia nie dotyczy wyłącznie dwóch przypadków: gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku lub gdy nabycie darowizny następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
| Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu darowizny po upływie miesiąca od dnia jej nabycia jest obowiązany, chcąc zachować prawo do skorzystania ze zwolnienia, zgłosić nabycie naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu, oraz uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o nabyciu. |
| --- |
Podstawę opodatkowania w podatku od spadków i darowizn stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar darowizny, o ile polecenie zostało wykonane. Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw.
Jeżeli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego wartości rynkowej, organ ten jest uprawniony do wezwania nabywcy do jej określenia lub zmiany, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej oceny.
Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego jest uprawniony do dokonania jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33 % od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.
W przypadku nabycia własności lub współwłasności budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie w drodze darowizny przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej, stosuje się ulgę podatkową polegającą na niewliczaniu do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu, pod warunkiem spełnienia kilku warunków, które dotyczą braku praw obligacyjnych lub rzeczowych do innego lokalu lub budynku.
Obowiązek podatkowy powstaje dla nabywcy darowizny z chwilą zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania formy aktu notarialnego, z chwilą spełnienia darowizny.
Jeżeli umowa darowizny zawarta zostaje w formie aktu notarialnego, notariusz jest płatnikiem podatku od spadków i darowizn, więc nabywca jest obowiązany uiścić kwotę podatku w chwili sporządzania aktu notarialnego. Jeżeli forma aktu notarialnego nie została zachowana, a darowizna została ważnie wykonana poprzez spełnienie świadczenia (np. pieniężnego), nabywca jest obowiązany złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych oraz załączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
| Obowiązek podatkowy powstaje dla nabywcy darowizny z chwilą zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania formy aktu notarialnego, z chwilą spełnienia darowizny. |
| --- |
W przypadku składania zeznania podatkowego, właściwy naczelnik urzędu skarbowego doręczy podatnikowi decyzję, w której ustali wysokość zobowiązania podatkowego. Podatek jest wówczas płatny w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.
Naczelnikiem urzędu skarbowego w przypadku nabycia darowizny będzie albo naczelnik urzędu skarbowego, właściwy według miejsca położenia nieruchomości, jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, albo według miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku braku takiego miejsca, według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu.
Skutki darowizny w podatku dochodowym od osób fizycznych
Zasadą jest, że osoba fizyczna może dokonać darowizny z dochodu po opodatkowaniu. Wyjątek od tej zasady dotyczy darowizn przekazanych na cele:
- określone w ustawie o działalności pożytku publicznego organizacjom pożytku publicznego lub równoważnym organizacjom w państwach członkowskich Unii Europejskiej, lub innych państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
- kultu religijnego,
- krwiodawstwa realizowanego przez honorowych dawców krwi w wysokości ekwiwalentu pieniężnego za pobraną krew. Możliwe jest wówczas odliczenie od dochodu przed opodatkowaniem kwoty dokonanej darowizny. Wysokość odliczenia od dochodu nie może jednak być większa niż 6% całości dochodu.
Nigdy nie podlegają odliczeniu od dochodu darowizny poniesione na rzecz osób fizycznych oraz osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami.
| Zasadą jest, że osoba fizyczna może dokonać darowizny z dochodu po opodatkowaniu. |
| --- |
Aby skorzystać z odliczenia wysokość darowizny powinna być udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny. Niewystarczająco udokumentowana darowizna w formie wydruku "KP" wystawionego przez obdarowanego nie uprawnia do odliczenia od dochodu (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 08.09.2005 r., sygn. akt III SA/Wa 1395/05).
Podatnicy korzystający z odliczenia od dochodu darowizn są obowiązani wykazać w zeznaniu podatkowym rocznym, kwotę przekazanej darowizny, kwotę dokonanego odliczenia oraz dane pozwalające na identyfikację obdarowanego, w szczególności jego nazwę i adres.
Skutki darowizny w podatku dochodowym od osób prawnych
Wszelkie darowizny, pieniężne i niepieniężne lub inne nieodpłatne świadczenia stanowią dla podatnika podatku dochodowego od osób prawnych przychód podlegający opodatkowaniu. Wyłączone z opodatkowania są darowizny objęte zwolnieniami przedmiotowymi, które mają w dużej części również charakter podmiotowy, ponieważ dotyczą tylko określonej grupy podatników.
Jedno z tych zwolnień podatkowych dotyczy podatników, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego, w części dochodów przeznaczonych na te cele.
Również dochody spółek, których udziałowcami albo akcjonariuszami są wyłącznie organizacje działające na podstawie Prawa o stowarzyszeniach, a których celem statutowym jest działalność wymieniona w zdaniu poprzednim są zwolnione od podatku, w części przeznaczonej na te cele oraz przekazanej na rzecz tych organizacji. Poza tym zwolnione od podatku są dochody organizacji pożytku publicznego w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej.
W podatku dochodowym od osób prawnych podobnie, jak w przypadku osób fizycznych, zasadą jest dokonywanie darowizn z dochodu po opodatkowaniu.
Odliczeniu od dochodu przed opodatkowanie podlegają darowizny przekazane na cele określone w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacjom, o którym mowa w art. 3 ust. 2 i 3 tej ustawy, lub równoważnym organizacjom państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych. Organy podatkowe przestrzegają ściśle przepisu, że tylko darowizna na rzecz organizacji pożytku publicznego podlega odliczeniu od dochodu.
Zaniedbanie zbadania kwalifikacji podmiotu obdarowanego jako organizacji pożytku publicznego może więc spowodować uznanie za nieuprawnione odliczenie darowizny od dochodu, nawet pomimo oczywistości celu dobroczynnego. Przekonał się o tym podatnik, który uzyskał postanowienie z dnia 21.03.2007 r. Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w Lublinie w sprawie interpretacji prawa podatkowego (sygnatura D-1/423-11/07), zgodnie z którym darowizna na powiatowy dom dziecka jako darowizna na rzecz jednostki sektora finansów publicznych nie podlega odliczeniu od dochodu podatnika, gdyż dom dziecka nie może być uznany za organizację pozarządową pożytku publicznego.
W zakresie darowizny na rzecz szpitala podobnie orzekł Naczelnik Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie w postanowieniu z dnia 12.05.2006 r. w sprawie interpretacji prawa podatkowego (sygnatura 1472/ROP 1/423-62/152/06/DP). Odliczeniu od dochodu przed opodatkowaniem podlegają również darowizny na cele kultu religijnego. Łącznie odliczenia od dochodu darowizn nie mogą przekroczyć 10% dochodu.
Inny przykład konieczności uwzględnieniu przepisów prawa podatkowego przy dokonywaniu aktów dobroczynnych dotyczy zakładania fundacji przez osobę prawną, jeżeli na mocy aktu fundacyjnego nowotworzonej fundacji ma być jej przekazany majątek. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19.02.2008 r. (sygn. akt II FSK 1767/06) takie przekazanie majątku nie stanowi darowizny i nie uprawnia do odliczenia od dochodu.
Nie podlegają odliczeniu od dochodu darowizny na rzecz osób fizycznych, a także osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, prowadzących określoną działalność gospodarczą polegającą w szczególności na wytwarzaniu wyrobów alkoholowych, elektronicznych i wyrobów z metali szlachetnych.
Warunkiem skorzystania z odliczenia jest udokumentowanie darowizny dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny, oraz oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu.
Niektóre organy podatkowe interpretują ten przepis w sposób zwężający zakres potencjalnych przedmiotów darowizny uprawniających do dokonania odliczenia od dochodu. Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego w Gdyni w postanowieniu z dnia 07.08.2006 r. w sprawie interpretacji prawa podatkowego (Sygnatura I-2/423-0006/06) stwierdził, że wierzytelność wraz z prawem do odsetek przekazana aktem notarialnym Parafii Rzymskokatolickiej jako darowizna na rzecz Kościoła Katolickiego nie uprawnia do dokonania odliczenia od dochodu, ponieważ ze względu na przedmiot darowizny nie jest możliwa właściwa jej dokumentacja.
Z tego powodu nie stanowi również podstawy do odliczenia od dochodu darowizna w postaci nieodpłatnego ogłoszenia reklamowego (postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w Sopocie z dnia 07.06.2006 r. w sprawie interpretacji prawa podatkowego, sygnatura PDOP/423-9/06)
Podatnicy korzystający z odliczenia darowizn są obowiązani wykazać w zeznaniu podatkowym rocznym kwotę przekazanej darowizny, kwotę dokonanego odliczenia oraz dane pozwalające na identyfikację obdarowanego, w szczególności jego nazwę, adres i numer identyfikacji podatkowej.
Z kolei podatnicy otrzymujący darowizny są obowiązani w zeznaniu podatkowym rocznym wyodrębnić z przychodów kwotę ogółem otrzymanych darowizn ze wskazaniem celu jej przeznaczenia zgodnie ze sferą działalności pożytku publicznego wraz z wyszczególnieniem darowizn pochodzących od osób prawnych z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15.000 zł lub jeżeli suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przekracza 35.000 zł.
Podatnicy otrzymujący darowizny są obowiązani dodatkowo w terminie składania zeznania podatkowych, udostępnić do publicznej wiadomości, poprzez publikacje w Internecie, środkach masowego przekazu lub wyłożenie dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych, informacje o otrzymanych darowiznach i w formie pisemnej zawiadomić o tym właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Z obowiązku tego zwolnieni są podatnicy, których dochód za dany rok podatkowy nie przekracza kwoty 20.000 zł.
Skutki darowizny w podatku od towarów i usług
Wszelkie przekazanie towarów bez wynagrodzenia lub świadczenie usług bez wynagrodzenia, w szczególności darowizny powodują dla podatnika podatku od towarów i usług powstanie obowiązku podatkowego, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od tych czynności, w całości lub w części.
Powstanie obowiązku podatkowego jest uzależnione od istnienia prawa do odliczenia podatku naliczonego, a nie od tego, czy podatnik faktycznie z niego skorzystał. Oznacza to, że darczyńca jest obowiązany odprowadzić podatek należny, tak jakby dokonał sprzedaży towarów darowanych.
Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub nieodpłatnego świadczenia usług. W przypadku darowizny towarów, podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa tych towarów pomniejszona o kwotę podatku. W przypadku darowizny polegającej na nieodpłatnym świadczeniu usług, podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.
Jedyna zachęta do dokonywania darowizn w podatku od towarów i usług została wprowadzona od 1 stycznia 2008 r. i dotyczy ona darowizn, których przedmiotem są produkty spożywcze i napoje, w szczególności: pieczywo, wyroby piekarskie i ciastkarskie, świeże, czekolady i wyroby cukiernicze, wody mineralne i napoje, jeżeli są one przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje.
Podstawą opodatkowania jest wówczas kwota, jaką w celu uzyskania w danym momencie takich towarów nabywca na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów, musiałby w warunkach uczciwej konkurencji zapłacić niezależnemu dostawcy na terytorium kraju, o ile nie jest ona wyższa niż cena nabycia towarów, a gdy nie ma ceny nabycia koszty wytworzenia, określone w momencie dostawy tych towarów.
Warunkiem skorzystania z tego sposobu określania podstawy opodatkowania jest prowadzenie przez darczyńcę szczegółowej dokumentacji potwierdzającej dokonanie dostawy towarów na rzecz tych organizacji.
Darczyńca, nawet w tym ostatnim przypadku, jest jednak obowiązany do odprowadzenia do urzędu skarbowego podatku należnego obliczonego od tak określonej podstawy opodatkowania.
Autor jest ekspertem prawa podatkowego z kancelarii Krawczyk i Wspólnicy