W obwodzie orenburskim na Uralu, w miejscach formowania Armii Polskiej w ZSRR, odbyły się w czwartek uroczystości upamiętniające jej dowódcę generała Władysława Andersa i jego żołnierzy.
Zorganizowano je w ramach Roku Władysława Andersa, ogłoszonego przez Senat RP dla uczczenia przypadającej w 2007 roku 115. rocznicy urodzin generała. Honorowy patronat nad obchodami, mającymi przybliżyć młodemu pokoleniu Polaków postać dowódcy Polskich Sił Zbrojnych, objął prezydent RP Lech Kaczyński.
Polska delegacja - przedstawiciele Wspólnoty Polskiej, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i Ambasady RP w Rosji - odwiedziła m.in. Buzułuk i Tockoje, gdzie we wrześniu 1941 roku rozpoczęło się formowanie polskich jednostek. W znajdujących się tam miejscach pamięci - przed pomnikami i tablicami - złożyła wieńce i kwiaty.
W uroczystości przed pomnikiem żołnierzy polskich i radzieckich w Buzułuku, 90-tysięcznym mieście położonym nad rzeką Samarą, oprócz reprezentantów władz obwodu orenburskiego uczestniczyli też członkowie lokalnej organizacji polonijnej "Czerwone Maki".
W latach 1941-42 znajdowała się tam siedziba dowództwa i sztab Armii Polskiej. Teraz harcerze z Polski i Rosji przygotowali tam ekspozycję odtwarzającą warunki, w jakich żyli i szkolili się żołnierze Andersa. Swoją inicjatywę nazwali "Marszem Żywej Pamięci".
W Lesie Szyrokowskim delegacja złożyła kwiaty na grobach polskich żołnierzy.
W piątek w Teatrze Dramatycznym w Orenburgu odbędzie się sympozjum naukowe poświęcone formowaniu się Armii Polskiej w ZSRR.
Tego samego dnia w tamtejszym Muzeum Krajoznawczym otwarta zostanie wystawa "Polskie Siły Zbrojne 1939-45", przygotowana przez Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie we współpracy z Instytutem Polskim w Moskwie. Towarzyszą jej ekspozycje "Byłem żołnierzem generała Andersa" i "Losy Polaków w obwodzie czkałowskim 1939-41", zorganizowane przez miejscową Polonię i Archiwum Obwodowe.
W środę polską delegację z ambasadorem RP w Rosji Jerzym Bahrem przyjął gubernator obwodu orenburskiego Aleksiej Czernyszow.
Władysław Anders (1892-1970) w latach 1914-17 był oficerem kawalerii w armii rosyjskiej; potem służył w I Korpusie Polskim w Rosji. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim w 1919 roku; później walczył na czele 15. pułku ułanów wielkopolskich w wojnie polsko- bolszewickiej 1919-1920.
We wrześniu 1939 roku Anders dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii, następnie grupą operacyjną kawalerii. Walcząc jednocześnie z wojskami niemieckimi i radzieckimi, przebijał się w kierunku Lwowa. 29 września - dwukrotnie ranny w bitwie - dostał się do sowieckiej niewoli.
Przez dwa lata był więźniem NKWD - najpierw we Lwowie, potem w Moskwie, na Łubiance. Wolność odzyskał po zawarciu porozumienia między generałem Władysławem Sikorskim a rządem radzieckim. Przystąpił do organizowania Armii Polskiej w ZSRR. Podejmował próby wyjaśnienia losu polskich oficerów zaginionych na terytorium Związku Radzieckiego (ofiar zbrodni katyńskiej)
, organizował opiekę nad ludnością polską w ZSRR, stworzył specjalną komórkę zajmującą się dokumentowaniem zbrodni sowieckich.
W wyniku ustaleń międzysojuszniczych, z powodu niemożności dojścia do porozumienia ze Stalinem, Armia Polska została ewakuowana z ZSRR na Bliski Wschód. Stworzyła tam podstawę II Korpusu Polskiego, który w latach 1943-45, pod dowództwem generała Andersa, wsławił się zwycięskimi bitwami we Włoszech - o Monte Cassino, Ankonę, Bolonię.
W latach 1944-45 Anders pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. Protestował przeciwko uchwałom jałtańskim, podporządkowującym Polskę ZSRR. W 1946 roku władze PRL pozbawiły go obywatelstwa polskiego.
Po wojnie generał prowadził ożywioną działalność w polskich kołach emigracyjnych w Londynie. Po śmierci w 1970 roku, zgodnie z własnym testamentem, spoczął wśród swoich żołnierzy na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino.
Polskie obywatelstwo przywrócono mu w 1989 roku.
Armia Polska w ZSRR powstała w wyniku umowy między Rządem RP na Uchodźstwie w Londynie a Rządem Związku Radzieckiego oraz na mocy układu wojskowego z 14 sierpnia 1941 roku. Formowana była w rejonie Orenburga. W styczniu 1942 roku została przemieszczona na tereny południowych republik ZSRR - Uzbekistanu, Kazachstanu i Kirgistanu (d. Kirgizji).
W skład Armii Andersa weszli w większości żołnierze września 1939 roku, zwolnieni w ramach amnestii z sowieckich łagrów. Do miejsc postoju polskich jednostek trafiali najczęściej w stanie skrajnego wyczerpania, głodni i obdarci.
Jerzy Malczyk (PAP)
mal/ zab/ mc/
