Zwalczanie ludobójstwa wymaga często odejścia od określonych w prawie międzynarodowym zasad: suwerennej równości państw oraz nieinterwencji w sprawy wewnętrzne - powiedział w czwartek w Warszawie podczas konferencji nt. ludobójstwa b. szef MSZ Adam Daniel Rotfeld.
Konferencja "Pojęcie ludobójstwa we współczesnej polityce międzynarodowej. Przykład Turcji i Rwandy" to pierwsza z cyklu trzech "debat lemkinowskich" zaplanowanych przez Fundację Centrum im. prof. Bronisława Geremka. Nazwa cyklu nawiązuje do Rafała Lemkina, twórcy pojęcia ludobójstwa.
Rotfeld, który jest też b. dyrektorem Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem oraz członkiem Rady Fundacji Centrum im. prof. Bronisława Geremka, zwrócił uwagę, że postać Lemkina jest znacznie lepiej znana za granicą niż w Polsce. Wyraził nadzieję, że cykl trzech debat lemkinowskich zmieni tę sytuację.
Jak mówił, wśród dziesięciu podstawowych zasad prawa międzynarodowego są m.in. takie, które często nie dają się jednak pogodzić: zasada nieinterwencji w sprawy wewnętrzne oraz zasada respektowania praw człowieka. Zaznaczył, że Lemkin stał na stanowisku, że jeżeli na terenie jakiegoś państwa dochodzi do masowego mordu, to społeczność międzynarodowa powinna interweniować. Podkreślił, że często jednak tak się nie dzieje.
"W krajach byłej Jugosławii dopiero po kilku latach wymuszono tę interwencję, a wielu nadal uważa, że była ona niepotrzebna i niesłuszna; społeczność międzynarodowa nie interweniowała też w Rwandzie, nie było takiej interwencji w wielu innych przypadkach" - mówił. Podkreślił, że zwalczanie ludobójstwa wymaga często odejścia od dwóch zasad prawa międzynarodowego: zasady suwerennej równości i zasady nieinterwencji w sprawy wewnętrzne.
Rotfeld przypomniał, że w ostatniej dekadzie było 30 wielkich konfliktów zbrojnych. "W ostatnich dwóch latach ta liczba zmniejszyła się do 17 i wszystkie one bez wyjątku mają charakter wewnętrzny" - mówił. Dodał, że wśród tych 17 konfliktów, 11 dotyczy kwestii terytorium, sześć kwestii władzy a wszystkie toczą się w państwach określanych jako "słabe lub upadające".
"Jedynym sposobem zaprzestania tych konfliktów jest zewnętrzna interwencja" - ocenił Rotfeld. Zaznaczył jednocześnie, że państwa rozwinięte, jeżeli nie mają swojego interesu narodowego, unikają tego typu interwencji.
"Panujące w Polsce przekonanie, że trzeba się jak najszybciej wycofać z Afganistanu jest klasycznym przykładem tego rodzaju postawy" - powiedział. Według Rotfelda, jeżeli społeczność międzynarodowa wycofałaby nagle wszystkie wojska z Afganistanu, to doszłoby tam do masowych mordów.
Turecki historyk Halil Berktay mówił o kwestii ludobójstwa Ormian w 1915 r. w Turcji. Podkreślił, że on nie ma wątpliwości, że doszło wtedy do ludobójstwa w rozumienia prawa międzynarodowego. Jak mówił, do 2000 r. temat ten był sferą tabu w jego kraju. Obecnie jest on już poruszany w debatach intelektualistów, jednak - według Berktaya - przełomem będzie dopiero zmiana sposobu myślenia społeczeństwa tureckiego o tym wydarzeniu.
Badaczka problematyki ludobójstwa, wykształcona we Francji a obecnie mieszkająca w Rwandzie, Assumpta Mugiraneza zwróciła uwagę na podobieństwo masakry osób pochodzenia Tutsi dokonanej przez Hutu w latach 90. w Rwandzie, do Holokaustu. Ofiarą ludobójstwa w Rwandzie padło około 1 mln ludzi.
Cyklowi debat patronuje postać Rafała Lemkina - polskiego prawnika żydowskiego pochodzenia, twórcy pojęcia ludobójstwo i projektu Konwencji w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa przyjętej przez ONZ w 1948 r.
Urodził się w 1900 lub 1901 roku w ówczesnej guberni grodzieńskiej. Ukończył studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w roku 1926 uzyskał tytuł doktora praw. Po wybuchu II wojny światowej opuścił Warszawę, trafił do Wilna, a potem do Sztokholmu.
To właśnie tam, we współpracy z oficjalnymi szwedzkimi władzami, Lemkin zebrał dokumentację złożoną z setek rozporządzeń Heinricha Himmlera, Hermanna Goeringa i rozkazów dowódców Wehrmachtu, która stanowiła podstawę do najsłynniejszego dzieła Lemkina, "Axis Rule in Occupied Europe" opublikowanego w 1944 roku w Nowym Jorku. To w tej publikacji określenie "ludobójstwo" zostało użyte po raz pierwszy.
Lemkin stracił większość swoich bliskich w Holokauście. Sam uczestniczył w procesie norymberskim jako doradca głównego oskarżyciela amerykańskiego. Zmarł w Nowym Jorku w 1959 roku.
Zgodnie z Konwencją ws. Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa ludobójstwo (genocide) to dokonane w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich: zabójstwo, poważne uszkodzenia ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia psychicznego, stworzenie warunków życia, obliczonych na spowodowanie całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego członków grupy, stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy oraz przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.(PAP)
mzk/ mok/ jra/
