Nakaz zwrotu oświadczeń lustracyjnych tym, których Trybunał Konstytucyjny spod lustracji wyłączył oraz 10 innych konsekwencji wyroku w sprawie lustracji wymienia TK w opublikowanym w poniedziałek pisemnym uzasadnieniu tego orzeczenia.
W pierwszej kolejności wśród skutków TK wymienia ciążący na IPN obowiązek zwrotu oświadczeń lustracyjnych osobom wyłączonym spod lustracji po wyroku Trybunału - chodzi m.in. o dziennikarzy, naukowców, wydawców mediów, dyrektorów szkół niepublicznych, członków władz spółek giełdowych, biegłych rewidentów itp. TK zaznacza, że IPN nie ma obowiązku zwracać oświadczeń lustracyjnych osobom, które złożyły oświadczenia i nadal podlegają lustracji.
Trybunał wyjaśnia też, że parlament musi w tej sytuacji opracować nowy wzór oświadczenia lustracyjnego dla osób rozpoczynających pełnienie funkcji lub wykonywanie zawodów objętych ustawą - dotychczasowy wzór oświadczeń lustracyjnych TK zakwestionował uznając m.in., że może on wprowadzać w błąd tych, którzy mają je wypełniać.
Konieczna jest w opinii TK nowelizacja art. 20 ustawy lustracyjnej, polegająca na wskazaniu precyzyjnego terminu, w którym IPN obowiązany jest przedstawić sądowi stanowisko w sprawie zgodności oświadczenia lustracyjnego z prawdą.
TK napisał też, że należy znowelizować ustawę lustracyjną w taki sposób, by sąd prowadzący proces ws. "kłamstwa lustracyjnego" miał swobodę w orzekaniu sankcji, jaką jest zakaz pełnienia funkcji publicznych, określony na 10 lat. Według TK powinna istnieć możliwość orzekania także krótszych okresów zakazu. "Odpowiednia nowelizacja powinna być niezwłocznie wprowadzona" - podkreśla TK.
W pisemnym uzasadnieniu wyroku czytamy też, że ustawodawca wykluczył w ustawie o IPN jakąkolwiek samodzielną kognicję (badanie, rozpoznanie, czyli ogół czynności procesowych sędziego mających na celu ustalenie stanu faktycznego -PAP) sądów dyscyplinarnych w zakresie orzekania co do skutków złożenia nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego. Dotyczy to prokuratorów, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, adwokatów, radców prawnych, notariuszy i komorników. W opinii TK wymaga to "pilnego działania nowelizującego" ustawę w tym zakresie. "Chodzi o wprowadzenie możliwości różnicowania sankcji za złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego oraz stworzenie właściwych podstaw prawnych do orzekania w tych sprawach przez odpowiednie sądy dyscyplinarne. W przeciwnym wypadku konstrukcja (idea) zakładająca w ogóle sankcjonowanie składania nieprawdziwych oświadczeń lustracyjnych okaże się całkowicie martwa" - stwierdza TK.
Wskazuje on także, że niekonstytucyjne było ograniczenie katalogu danych, których nie można ujawniać w teczkach osób pełniących najważniejsze funkcje w państwie do danych: o pochodzeniu etnicznym, przekonaniach religijnych, przynależności wyznaniowej, stanie zdrowia i życiu seksualnym. Pominięto zaś inne dane z ustawy ochronie danych osobowych: takie jak poglądy polityczne, przynależność partyjną lub związkową, dane o nałogach oraz karalności). TK nakazuje, by w drodze nowelizacji uzupełnić ten katalog.
Pisząc o konsekwencjach orzeczenia w zakresie procedury lustracyjnej TK pisze, że ustawa o ujawnianiu informacji przewidywała możliwość wszczęcia procesu zmierzającego do uzyskania orzeczenia, które w założeniu miało być procedurą gwarantująca ochronę przed umieszczeniem w katalogu. TK uznał jednak, że ta ustawowa gwarancja nie odpowiadała konstytucyjnym standardom.
"O ile osoba pomówiona o fakt pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa może dochodzić swoich racji przed sądem, to nie przewidziano podobnego trybu dla dochodzenia swych racji przez osoby (...), które bezpodstawnie zostały umieszczone w katalogu. (...) Przyszła nowelizacja powinna te braki procedury usunąć. To nie znaczy, że do tego momentu osoby takie pozbawione są jakichkolwiek gwarancji prawnych; musiałyby jednak poszukiwać ich na zasadach ogólnych, w postępowaniu cywilnym, co wikłałoby zarówno je, jak i sądy w niedogodności związane z takim postępowaniem wykorzystanym w tego rodzaju sprawach, podczas gdy dla tego rodzaju spraw właściwe powinno być postępowanie lustracyjne" - stwierdza TK.
Zakwestionowany przez TK automatyzm sankcji w ustawach o adwokaturze, o radcach prawnych, o prokuraturze, o notariacie, o komornikach sądowych i egzekucji również ich zdaniem wymaga nowelizacji "w celu precyzyjnego wskazania zasad postępowania w sprawach dyscyplinarnych, wszczynanych na tle postępowań lustracyjnych, a w szczególności w odniesieniu do rodzaju sankcji i ich wachlarza".
"To nie znaczy, że do czasu nowej regulacji ustawowej nie mogą być stosowane zasady ogólne postępowań dyscyplinarnych właściwych dla tych zawodów czy funkcji, z uwzględnieniem aktualnego katalogu wszystkich sankcji dyscyplinarnych" - podkreślił Trybunał.
W części uzasadnienia wyroku TK dotyczącej dostępu dziennikarzy i naukowców do archiwów IPN wskazano też, że ustawodawca musi sformułować w ustawie przesłanki, którymi prezes IPN będzie kierował się udzielając bądź odmawiając dziennikarzom czy naukowcom, dostępu do archiwaliów przechowywanych w Instytucie. (PAP)
wkt/ pz/
