Wystawę poświęconą losom prof. Mojżesza Schorra, ostatniego rabina Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie w Warszawie, otwarto w piątek w stołecznym Domu Spotkań z Historią.
Na ekspozycję złożyły się m.in. wykonane na przestrzeni wielu lat fotografie prof. Schorra (1874-1941), jego najbliższej rodziny - żony Tamary oraz córek i synów, a także zdjęcia Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie, którą Niemcy zniszczyli w 1943 r.
Zaprezentowano też m.in. kopie dokumentów związanych z naukową działalnością Mojżesza Schorra oraz kopię jego dyplomu rabinackiego, a także fragmenty jego kazań.
W 1939 r., po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną, Mojżesz Schorr został aresztowany pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej. Następnie zesłano go do obozu pracy w miejscowości Posty w Uzbekistanie, gdzie zmarł w lipcu 1941 r.
W katalogu towarzyszącym wystawie zamieszczono wspomnienie wnuka prof. Mojżesza Schorra, Amira Schorra, który przywołuje m.in. opowieści swojego ojca, Jehoszuy.
"Synagoga Dziadka była wielka i piękna. Mieszkaliśmy nieopodal i w ciągu tygodnia z przyjemnością słuchaliśmy dźwięków pieśni Kusewickiego, kantora chóru synagogalnego, przygotowującego się do zbliżającego się szabatu lub świąt" - wspomina Amir Schorr.
"W szabat przychodzili do synagogi Żydzi ze wszystkich dzielnic Warszawy. Przybywali też przywódcy żydowscy oraz ludzie kultury z całej Europy, którzy chcieli spotkać Dziadka. (...) Przed modlitwą ulica Tłomackie była zamykana przez konne jednostki policji, które ograniczały ruch uliczny mogący zakłócić modlitwę szabatową. Żydzi wypełniali plac i synagogę. (...) Ludzie przybywali z bliska i z daleka, aby usłyszeć kazania Dziadka. Szczególnie w trudnych czasach. Przybywali do niego po słowa Tory, siłę i pociechę. Kiedy przemawiał, oczy wszystkich zwrócone były na niego" - opowiada wnuk rabina.
Mojżesz Schorr i jego żona Tamara, pochodząca ze znanej wileńskiej rodziny Benjakob, mieli sześcioro dzieci: cztery córki - Sonię, Deborę, Felę i Ester, oraz dwóch synów - bliźniaków Jehoszuę i Ludwiga. Fela i Sonia Schorr były przed wojną uważane za najpiękniejsze dziewczyny w Warszawie. Ich fotografie, m.in. Feli we wspaniałej białej sukni, obejrzeć można na wystawie w DSH.
Mojżesz Schorr urodził się 10 maja 1874 r. w Przemyślu. W 1893 r., po ukończeniu przemyskiego gimnazjum, udał się do Wiednia, gdzie w Izraelickim Seminarium Teologicznym studiował nauki judaistyczne, a na Wydziale Filozofii Uniwersytetu w Wiedniu - filologię semicką oraz historię średnich i nowych wieków.
W 1898 r. uzyskał na uniwersytecie w Wiedniu tytuł doktora filozofii. W kolejnych latach, podejmując dalsze studia w Wiedniu, uczestniczył m.in. w wykładach z zakresu historii starożytnego Wschodu i filologii semickiej.
W 1900 r. Mojżesz Schorr złożył egzamin rabinacki i przyjął posadę nauczyciela religii mojżeszowej w V Gimnazjum Państwowym we Lwowie. Jednocześnie prowadził badania nad dziejami Żydów z diaspory i nad językami semickimi, zwłaszcza asyryjskim. W latach 1901-1906 studiował w Berlinie i Wiedniu filologię semicką, asyriologię i historię starożytnego Wschodu.
Wśród licznych publikacji Schorra w latach kolejnych znalazła się syntetyczna praca historyczna "Państwo i społeczeństwo babilońskie w okresie tzw. dynastii Hammurabiego" (1905). W 1916 r. Schorr włączył się w prace działającego we Lwowie Centralnego Komitetu Opieki nad Sierotami Żydowskimi. Został ponadto członkiem (w 1920 r.) Polskiego Towarzystwa Naukowego we Lwowie.
W 1923 r. Mojżesz Schorr przyjął funkcję rabina i kaznodziei Wielkiej Synagogi na Tłomackiem w Warszawie. Trzy lata później podjął pracę na Uniwersytecie Warszawskim - jako kierownik Zakładu Języków Semickich i Historii Starosemickiego Wschodu. W 1935 r. prezydent Ignacy Mościcki powołał Schorra na członka Senatu Rzeczypospolitej.
Po wybuchu wojny, we wrześniu 1939 r., prof. Schorr przedostał się do Lwowa. Tam został aresztowany przez władze sowieckie pod zarzutem działań na rzecz kontrrewolucji. Trafił do więzienia na Łubiance w Moskwie. Rodzina Mojżesza Schorra podejmowała wówczas dramatyczne starania, by wydobyć profesora z więzienia.
W maju 1941 r. rabin Schorr został skazany przez Sąd Specjalny NKWD ZSRR na pięć lat więzienia "za aktywną działalność nacjonalistyczną i walkę przeciw ruchom rewolucyjnym". Został zesłany do obozu pracy w Postach w Uzbekistanie. 8 lipca 1941 r. prof. Schorr zmarł w szpitalu obozu w Postach.
Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie została zniszczona przez Niemców w 1943 r. 16 maja 1943 r. synagogę zaminowano i wysadzono w powietrze. Zrobił to osobiście kat getta, generał SS Juergen Stroop, w symbolicznym akcie "zakończenia misji ostatecznego rozprawienia się z Żydami Warszawy".
Organizatorzy wystawy poświęconej Mojżeszowi Schorrowi to Fundacja prof. Mojżesza Schorra i Dom Spotkań z Historią. Autorką scenariusza wystawy jest dr Grażyna Pawlak z Fundacji prof. Mojżesza Schorra.
Ekspozycja będzie czynna do 16 maja.(PAP)
jp/ hes/ jbr/
