Konieczność wprowadzenia zakazu klonowania reprodukcyjnego oraz zakazu stosowania tzw. inżynierii genetycznej - to kwestie, w których zespół ds. bioetyki, którego raport opublikowano w środę, był jednomyślny.
Zespół działający przy kancelarii premiera pracował nad założeniami do ustawy regulującej kwestie związane z zapłodnieniem in vitro i przygotowaniem polskiego prawa do ratyfikacji Konwencji Bioetycznej Rady Europy.
W środę premier Donald Tusk ogłosił, że zespół zakończył już prace i zapowiedział, że w oparciu o przygotowany przez niego raport będą toczyć się w parlamencie prace nad ustawą na temat zapłodnienia metodą in vitro oraz zmianami w polskim prawie koniecznymi do ratyfikacji konwencji. Premier podkreślił, że Polska jak najszybciej powinna ratyfikować konwencję i uregulować kwestie związane z in vitro.
W skład zespołu, któremu przewodniczył poseł Jarosław Gowin (PO), weszli prawnicy, lekarze, biolodzy, filozofowie i etycy. Mieli oni m.in. określić zakres zastrzeżeń do konwencji (ma do tego prawo każdy kraj ratyfikujący), konieczne zmiany w ustawodawstwie, a także rekomendacje do ustawy implementującej, która określa to, co nawet po ratyfikacji pozostaje w gestii poszczególnych państw.
Zespół przyjął propozycję deklaracji do art. 1 konwencji, zgodnie z którą jej postanowienia będą interpretowane zgodnie z "gwarancjami wolności i praw człowieka", określonymi w polskiej konstytucji.
Jeśli chodzi o rekomendacje dotyczące zmian, które doprowadzą do zgodności polskiego prawa z treścią konwencji, zespół zgodził się, że konieczne jest wprowadzenie "testamentu życia" lub instytucji pełnomocnika podejmującego decyzje w przypadku nastąpienia stanu braku kompetencji ze strony pacjenta. Członkowie zespołu wskazali także na potrzebę doprecyzowania prawa w zakresie definicji eksperymentu terapeutycznego i eksperymentu badawczego.
Zespół jednomyślnie rekomenduje wprowadzenie uregulowań prawnych w zakresie zakazu klonowania reprodukcyjnego, zakazu stosowania tzw. inżynierii genetycznej oraz wprowadzenia odpowiednich regulacji dotyczących zarodka ludzkiego, klonowania terapeutycznego, dawstwa gamet i wspomaganej prokreacji.
Członkowie zespołu jednomyślnie wskazali na potrzebę nowelizacji ustawy transplantacyjnej oraz powołanie stałego organu konsultacyjnego w zakresie bioetyki.
Zespół zgodnie stwierdził, że zagadnienia związane ze wspomaganą prokreacją wymagają regulacji ustawowych, że procedury wspomaganej prokreacji mogą być wykonywane jedynie w ośrodkach, które uzyskały odpowiednią licencję, a działalność tych ośrodków powinna być poddana nadzorowi i kontroli ze strony centralnego podmiotu powołanego na mocy ustawy. Członkowie zespołu opowiedzieli się za zakazem tworzenia zarodka z gamet ludzkich dla celów naukowych, uznali, że należy zakazać ingerencji w linię komórek rozrodczych człowieka, zakazać handlu zarodkami ludzkimi oraz gametami.
W wielu kwestiach członkowie zespołu nie uzgodnili stanowiska. Najpoważniejsze kontrowersje dotyczyły m.in. dostępu do zapłodnienia in vitro. Zespół sformułował trzy odrębne stanowiska: część członków opowiedziała się za tym, by procedura była dostępna tylko dla małżeństw; część była za tym, by dostęp do in vitro miały wszystkie pary, które wspólnie przejdą cykl leczenia niepłodności; część chciała, aby metoda ta była dostępna także dla osób samotnych. Kontrowersje wzbudzała również kwestia dopuszczalności lub zakazu tworzenia zarodków nadliczbowych.
Zespół nie uzgodnił także stanowiska w sprawie dopuszczalności klonowania terapeutycznego oraz w kwestii dopuszczalności wykorzystania w krajowym lecznictwie wyników badań nad klonowaniem terapeutycznym przeprowadzonych za granicą i o potwierdzonej skuteczności terapii
Zespół jednomyślnie rekomenduje powołanie "ciała inicjującego debatę nad etycznymi, prawnymi, ekonomicznymi i społecznymi uwarunkowaniami rozwoju biomedycyny i biotechnologii" o roboczej nazwie Polska Rada Bioetyczna. Do zadań Rady powinno należeć m.in. dostarczanie organom państwa "wiedzy i ocen z zakresu biomedycyny i biotechnologii, tworzenie raportów i rekomendacji, inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych z tego zakresu, przedstawianie analizy skutków ich wprowadzenia, formułowanie wytycznych i obowiązujących standardów (dobrych praktyk) w sferze badań naukowych z zakresu biomedycyny i biotechnologii, jak również prezentowanie stanowiska polskiego środowiska naukowego w międzynarodowych debatach bioetycznych".
Zdaniem członków zespołu, w skład Rady powinno wchodzić 15-20 członków, wyłonionych spośród osób "odznaczających się wysokim poziomem wiedzy w kwestiach dotyczących zagadnień etycznych, biologicznych, medycznych, prawnych, ekonomicznych i społecznych związanych z bioetyką". Członkowie Rady powoływani byliby na jedną 6-letnią kadencję, bez możliwości wyboru na kolejną. Zespół zwrócił uwagę na potrzebę odpowiedniej reprezentatywności Rady - aby uwzględniono w niej poszczególne dyscypliny naukowe, organizacje i środowiska zawodowe, a zdaniem części zespołu skład Rady powinien być zrównoważony także pod względem płci.
Zespół nie osiągnął zgody co do sposobu usytuowania Rady w strukturze instytucjonalnej państwa ani co zakresu jej kompetencji.
W skład zespołu weszli prof. Ewa Bartnik, dr Leszek Bosek, prof. Barbara Chyrowicz, wiceminister zdrowia Adam Fronczak, dr Maja Grzymkowska (zrezygnowała z członkostwa w Zespole w związku z podjęciem pracy w Komisji Europejskiej)
, ks. prof. Marcin Hintz, prof. Jacek Hołówka, ks. prof. Franciszek Longchamps de Berier, prof. Krzysztof Marczewski, poseł Joanna Mucha, prof. Andrzej Paszewski, prof. Zbigniew Szawarski, dr Jerzy Umiastowski, prof. Włodzimierz Wróbel, prof. Jacek Zaremba, prof. Eleonora Zielińska oraz prof. Andrzej Zoll. W posiedzeniach w charakterze gości - bez prawa udziału w głosowaniach - uczestniczyli przedstawiciele klubów parlamentarnych: Marek Balicki (SdPl), Izabela Jaruga- Nowacka (SLD), Elżbieta Rafalska (PiS), Aleksander Sopliński (PSL), Michał Szczerba (PO). Ponadto do udziału w poszczególnych posiedzeniach w charakterze ekspertów zaproszono: prof. Romualda Dębskiego, prof. Waldemara Kuczyńskiego, dr Tomasza Paszkowskiego, dr Konstantego Radziwiłła, prof. Andrzeja Tarkowskiego.
Polska podpisała Konwencję Bioetyczną Rady Europy z 1997 roku, ale jej nie ratyfikowała. Konwencja stanowi próbę określenia podstawowych praw związanych z postępem biologii i medycyny. Do najważniejszych zasad tam zawartych należy nakaz poszanowania integralności i godności każdej osoby oraz respektowania jej interesu i dobra jako przeważających nad interesem społeczeństwa i nauki.
Konwencja zakazuje praktyk eugenicznych, zwłaszcza selekcji płci, a także badania na embrionach in vitro. Zgodnie z Konwencją, jeżeli prawo zezwala na przeprowadzanie takich badań, powinno zapewnić embrionom odpowiednią ochronę. Konwencja zabrania też tworzenia embrionów ludzkich do celów naukowych. (PAP)
akw/ malk/ jra/
