Czym jest cenzus wyborczy?
Przez pojęcie cenzusu wyborczego należy rozumieć stwierdzony fakt posiadania pewnych wartości, które dają posiadaczowi cenzusu uprawnienia wyborcze. Można też określić, że cenzus wyborczy określa warunek, jaki należy spełnić, by mieć prawa do wybierania i bycia wybieranym.
Wśród różnego rodzaju cenzusów wyróżniamy:
- cenzus majątkowy,
- cenzus intelektualny,
- cenzus familijny,
- cenzus moralny.
Jeśli posiadanie pewnego majątku lub opłacanie określonych podatków jest warunkiem prawa wyborczego, jest to cenzus majątkowy. Możliwe też, by uprawnienia te zależały od pewnego stopnia wykształcenia danej osoby (cenzus intelektualny). W przypadku cenzusu moralnego wykorzystuje się go w negatywnym kontekście, tj. nie będzie mieć uprawnień wyborczych ten, kto popełnił hańbiące czyny, za które został prawomocnie skazany przez sąd. Posiadanie rodziny to warunek dla uprawnień wyborczych w przypadku cenzusu familijnego.
Czy w Polsce wykorzystywane są cenzusy wyborcze?
Cenzus wyborczy w Polsce
W Polsce w dalszym ciągu stosowane są pewne cenzusy wyborcze, które ograniczają obywatelom prawa wyborcze – bierne i czynne. Chodzi tu o cenzus wieku i cenzus obywatelstwa.
Cenzus wieku dotyczy wskazania wieku upoważniającego do wzięcia udziału w wyborach – jako wybierający lub kandydat, co przejawia się odpowiednio w czynnym czy biernym prawie wyborczym. Obecnie Prawo wyborcze wskazuje, że tylko osoby po ukończeniu 18. roku życia, nabywają uprawnienia wyborcze, choć np. bierne prawo wyborcze dla kandydatów na urząd Prezydenta RP jest aktywne dopiero po osiągnięciu przez kandydata 35. roku życia. W większości państw na świecie przyjmuje się, że właśnie po ukończeniu 18 lat obywatele są już na tyle dojrzali, by móc dokonywać świadomych i właściwych wyborów politycznych.
Natomiast cenzus obywatelstwa w Polsce dotyczy nadawania czynnego prawa wyborczego tylko osobom, które mają miejsce zamieszkania i polskie obywatelstwo. Tylko obywatele RP mają prawo do decydowania o składzie Parlamentu czy o tym, kto zostanie wybrany na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Kodeks wyborczy stanowi, że prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej, który nie jest obywatelem polskim i pozbawiony jest prawa wybieralności w państwie członkowskim UE, którego jest obywatelem.
Jeśli zrezygnować z cenzusu obywatelstwa, doszłoby do sytuacji, w której uprawnienia dotyczące tego, kto wygrywa wybory, nadawane byłyby osobom, które nie są związane z naszym krajem formalnym węzłem prawnym.
Istnieje także cenzus majątkowy, który dotyczy obowiązku opłacania podatków przez obywateli, którzy chcieliby skorzystać z biernego prawa wyborczego, tj. prawa wybieralności w wyborach. Kodeks wyborczy określa bowiem, że z prawa tego nie skorzysta osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za m.in. przestępstwa skarbowe.