Jak prawidłowo dokonać potrącenia wierzytelności z podmiotem będącym w upadłości? Jakie są konsekwencje prawne nieskutecznego złożenia oświadczenia o potrąceniu wierzytelności względem upadłego? Prawo upadłościowe przewiduje, w stosunku do prawa cywilnego, dodatkowe obwarowania prawne, których spełnienie jest niezbędne dla prawidłowego dokonania potrącenia wierzytelności z upadłym.
Potrącenie na gruncie prawa cywilnego
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, jeżeli dwa podmioty są jednocześnie względem siebie zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami możliwe jest dokonanie wzajemnego potrącenia ich wierzytelności. Przy czym wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków m.in. konieczności posiadania przez oba podmioty wierzytelności wymagalnych, które mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym właściwym organem. Ponadto przedmiotem potrącanych wierzytelności mogą być jedynie pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone, tylko co do gatunku. Dokonanie potrącenia odbywa się poprzez złożenie drugiej stronie stosownego oświadczenia.
Potrącenie na gruncie prawa upadłościowego
Wiele osób fizycznych i prawnych zapomina, że uregulowania dotyczące potrącenia występują nie tylko na gruncie prawa cywilnego, ale również na gruncie prawa upadłościowego. Pomimo zasadniczej nowelizacji ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., nadal obowiązują przepisy stanowiące o możliwości dokonania wzajemnego potrącenia wierzytelności zgłaszanej do masy upadłości z wierzytelnością upadłego.
Biorąc pod uwagę, że ustawa prawo upadłościowe wprowadza zmiany w zakresie stosunków prawnych, których stroną jest upadły, modyfikacji ulegają również określone w kodeksie cywilnym warunki dokonania potrącenia. Według ww. regulacji potrącenia wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela podmiotu, w stosunku do którego została ogłoszona upadłość, można dokonać wyłącznie w sytuacji, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Skutkiem powyższego, nie jest dopuszczalne potrącenie wzajemnych wierzytelności, jeżeli któraś z wierzytelności powstała po tym dniu. Ponadto nie ma możliwości dokonania potrącenia, jeżeli wierzyciel będący zarazem dłużnikiem upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości lub też nabył ją w ciągu roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Co ważne, wierzytelność przysługująca wierzycielowi upadłego ulega potrąceniu tylko w wysokości wierzytelności głównej wraz z odsetkami naliczonymi do dnia ogłoszenia upadłości.
Termin na dokonanie potrącenia przez wierzyciela upadłego
Wierzyciel, który chce skorzystać z ww. prawa potrącenia, musi złożyć oświadczenie w tym przedmiocie nie później, niż przy zgłoszeniu swojej wierzytelności do listy wierzytelności, ponieważ w przeciwnym razie bezpowrotnie utraci możliwość dokonania potrącenia w ramach toczącego się postępowania upadłościowego.
Nieskuteczne potrącenie skutkujące uznaniem długu
Z uwagi na błędy występujące w praktyce, należy podkreślić, że nie jest możliwe potrącenie wzajemnych wierzytelności przy późniejszej modyfikacji zgłoszenia wierzytelności. Złożenie takowego oświadczenia o potrąceniu nie będzie wówczas skuteczne, natomiast spowoduje wyłącznie uznanie długu z naszej strony, który będzie podlegał zapłacie na żądanie syndyka. Tym samym może się okazać, że syndyk będzie mógł zaspokoić wierzytelność upadłego w pełnej wysokości, my natomiast odzyskamy tylko część wierzytelności lub wcale.
Dla przykładu, składając oświadczenie o potrąceniu zaledwie kilka dni po dacie złożenia zgłoszenia naszej wierzytelności, nasze oświadczenie o potrąceniu zostanie potraktowane jako nieskuteczne i będzie mogło stanowić uznanie długu. W konsekwencji może się okazać, że będziemy zmuszeni do zapłaty na rzecz upadłego dłużnej mu kwoty, podczas gdy majątek upadłego pozwoli na zaspokojenie naszej wierzytelności jedynie w części.
Wierzytelności powstałe po dacie ogłoszenia upadłości
Warto jednak pamiętać, iż wskazane powyżej regulacje prawa upadłościowego mają zastosowanie jedynie względem wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości. Do wierzytelności wzajemnych powstałych po tej dacie, zastosowanie będą miały zasady ogólne wyrażone w kodeksie cywilnym.
Z uwagi na powyższe, wskazać należy, iż przed podjęciem jakichkolwiek kroków prawnych zmierzających do złożenia upadłemu oświadczenia o potrąceniu, należy poddać dokładnej analizie daty powstania wierzytelności, albowiem może się okazać, że nasze działania doprowadzą do uznania długu, który będziemy zmuszeni spłacić, nie otrzymując jednocześnie należnych nam wierzytelności po wykonaniu ostatecznego planu podziału.
Paulina Jabłońska,
Aplikanta adwokacka
_ AMEREK-KRAJEWSKA, KRAJEWSKI ADWOKACKA SPÓŁKA PARTNERSKA _