Zarys historyczny – wprowadzenie płacy minimalnej w Polsce i Europie
Pierwszym krajem, w którym została kiedykolwiek wprowadzona płaca minimalna, była Nowa Zelandia. Miało to miejsce jeszcze w XIX wieku, dokładnie w 1894 roku. Było to pokłosie strajków robotniczych. Dwa lata później takie samo rozwiązanie zastosowano w Australii.
W 1909 roku Wielka Brytania wprowadziła płacę minimalną, która obecnie obowiązuje w ponad 130 krajach na całym świecie. Z kolei w Polsce w 1956 roku po raz pierwszy wdrożono przepisy dotyczące najniższego wynagrodzenia. Od 2003 roku było ono ustalane przez Komisję Trójstronną, a potem Radę Dialogu Społecznego, składającą się z przedstawicieli:
- rządu,
- pracodawców,
- związków zawodowych.
Zgodnie z przepisami, jeżeli RDS w ustawowym terminie nie uzgodni wysokości minimalnego wynagrodzenia i stawki godzinowej, wówczas kwoty te ustala Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, a także wysokość minimalnej stawki godzinowej ustalone przez Radę Ministrów nie mogą być jednak niższe od tych, które zostały wcześniej przedstawione Radzie Dialogu Społecznego do negocjacji.
Założenia płacy minimalnej
Zgodnie z konwencją regulującą płacę minimalną, jaka została przyjęta już w 1928 roku przez Międzynarodową Organizację Pracy, wprowadzenie wynagrodzenia minimalnego miało doprowadzić do:
- ograniczenia nadmiernej eksploatacji robotników, zwłaszcza tych, którzy nie posiadają wykształcenia czy kwalifikacji zawodowych (robotników niewykwalifikowanych),
- zapewnienia odpowiedniego poziomu życia wszystkim tym osobom, które wykonują najprostsze prace (efektywna walka z ubóstwem),
- wyeliminowania pewnych form nieuczciwej konkurencji występujących na rynku pracy.
Na rynku pracy jest więcej pracowników niż przedsiębiorców, dlatego popyt na zatrudnienie przewyższa podaż, choć nie zawsze tak się dzieje. W ostatnich latach w Polsce coraz częściej eksperci mówili o rynku pracownika, który mógł dyktować warunki zatrudnienia. To jednak się zmienia. W Polsce wszystkie założenia dotyczące najniższej płacy w gospodarce narodowej określają przepisy ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Zgodnie z art. 2 tejże ustawy wysokość minimalnego wynagrodzenia jest corocznie przedmiotem negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego. Co więcej, wysokość minimalnej stawki godzinowej jest corocznie waloryzowana o wskaźnik wynikający z podzielenia wysokości minimalnego wynagrodzenia ustalonej na rok następny przez wysokość minimalnego wynagrodzenia obowiązującą w roku, w którym odbywają się negocjacje.
Znaczenie płacy minimalnej
Płaca minimalna w Polsce, jak zresztą w każdym kraju, w którym została wprowadzona, stanowi swoisty dorobek cywilizacyjny. Chroni ona przed wyzyskiem pracownika i zapewnia mu minimalną ochronę. Zwiększa wysokość płac przeciętnych i pod tym względem korzystnie oddziałuje na gospodarkę, ponieważ przyczynia się do przyspieszenia tempa jej wzrostu i rozwoju innowacyjności.
Jakie funkcje spełnia płaca minimalna?
Wynagrodzenie minimalne pełni wiele funkcji, a podstawowa wynika z tego, że pozwala pracownikom na uzyskanie podstawowego dochodu, który umożliwia zapewnienie sobie oraz osobom na utrzymaniu pracownika bytu na odpowiednim poziomie. Jest to funkcja dochodowa płacy minimalnej.
Z perspektywy pracodawcy płaca minimalna stanowi koszt i jest ważnym składnikiem kosztów własnych produkcji. Ma wpływ na rentowność firmy, ponieważ decyduje o koszcie stałym zatrudnienia.
Jak płaca minimalna oddziałuje na gospodarkę?
Zarówno samo istnienie, jak i wysokość płacy minimalnej wpływa na gospodarkę danego kraju. Wśród pozytywnych aspektów istnienia i podnoszenia płacy minimalnej wymienia się:
- szybszy wzrost PKB, czyli zwiększenie dobrobytu obywateli,
- poprawę bytu obywateli,
- zmniejszenie skali wyzysku w gospodarce,
- wzmocnienie popytu w gospodarce.
Osoby, które nie są zwolennikami istnienia pensji minimalnej, wskazują, że zbyt mała różnica pomiędzy ustawowym minimum płacy a średnią i medianą wynagrodzeń szkodzi motywacyjnej funkcji wynagrodzenia w całej gospodarce. Ponadto wysoka płaca minimalna niejako zachęca pracodawców do tego, by angażować osoby niewykwalifikowane bez umowy, na czarno, bez podatków i składek. Podnoszenie najniższej pensji przyczynia się do wzrostu bezrobocia i sprzyja wzrostowi przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, co z kolei wywołuje inflacyjną spiralę płacowo-cenową.
Wreszcie wzrost płacy minimalnej podnosi koszty pracy i obniża konkurencyjność gospodarki. Rosną koszty, jakie ponoszą przedsiębiorcy, co stanowi zagrożenie zwłaszcza dla najmniejszych podmiotów.
Jaki powinien być procent udziału płacy minimalnej?
Wiemy już, ile wynosi płaca minimalna w Polsce. W 2022 roku to 3010 zł, ale w związku z rosnącą inflacją na 2023 roku zapowiadane są dwie podwyżki najniższej płacy.
W idealnym przypadku udział płacy minimalnej w wysokości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce powinien wynosić 50 proc. W 2014 roku w Polsce udział ten wyniósł niemal 45 proc. Obecnie Polska znajduje się w grupie krajów o najwyższej relacji minimalnego wynagrodzenia do średniego w kraju.