Bezcenna, niepublikowana relacja o aresztowaniu przez hitlerowców w 1939 r. profesorów krakowskich uczelni trafiła do Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W niedzielę przypada 72. rocznica tych tragicznych wydarzeń, uroczyste obchody - w Krakowie w poniedziałek.
Autorem tekstu jest Zygmunt Starachowicz - absolwent Wydziału Prawa UJ, przypadkowo aresztowany w czasie "Sonderaktion Krakau".
Do Archiwum UJ w październiku zgłosiła się Katarzyna Starachowicz, przekazując ponad 40 stron zapisków swojego pradziadka. Zachowały się one wśród rodzinnych dokumentów - część to rękopis, a część maszynopis.
Pamiętnik opisuje krakowski etap więzienia pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego i innych krakowskich uczelni, zanim zostali przewiezieni do Wrocławia, a następnie do obozu koncentracyjnego Sachsenchausen.
"To najdłuższy i najbardziej szczegółowy opis pierwszych czterech dni +Sonderaktion Krakau+ ze wszystkich dotychczas upublicznionych" - mówił PAP Franciszek Wasyl, dokumentalista z Archiwum UJ. "Wcześniej nie wiedzieliśmy, co działo się podczas pobytu profesorów w więzieniu na Montelupich i jest to bardzo cenna relacja. Zawiera ona także ciekawe charakterystyki aresztowanych profesorów, opis organizacji dnia codziennego, tematów rozmów uwięzionych i przemyślenia autora" - podkreśla dyrektor Archiwum UJ dr hab. Krzysztofa Stopka.
Relacja została sporządzona na początku 1941 r. - tuż po tym jak Starachowicz zwolniony z obozu wrócił do Krakowa. Jak podkreślają archiwiści zawiera ona wiele szczegółów i jest wiarygodna. "Ten pamiętnik pozwala wniknąć w atmosferę i emocje panujące wśród aresztowanych" - podkreśla dr hab. Stopka. "Zygmunt Starachowicz znakomicie sportretował współwięźniów i wzajemnie relacje między nimi. Pokazał też różnicę w tym, jak traktowało aresztowanych Gestapo, a później Wehrmacht" - dodaje Wasyl.
Zygmunt Starachowicz 6 listopada 1939 r. przyszedł do Collegium Novum, by uzyskać podpis potwierdzający, że zdał ostatni z egzaminów. Sekretarz dziekanatu poprosił, by młody człowiek przyszedł dwie godziny później - wtedy Starachowicz trafia na Sonderaktion Krakau i zostaje zatrzymany razem z profesorami.
Jego relacja zawiera odręczne rysunki przedstawiające kaplicę więzienia na Montelupich, w której przetrzymywano aresztantów przez pierwszą noc uwięzienia oraz rysunki pokoju i innych miejsc w koszarach 20 Pułku Piechoty przy ul. Mazowieckiej, do którego pracowników UJ przewieziono następnego dnia.
Po wojnie pojawiły się wspomnienia profesorów m.in. Stanisława Pigonia i Jana Gwiazdomorskiego więzionych w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, a także liczne publikacje naukowe dotyczące okupacji hitlerowskiej Krakowa i samej Sonderaktion Krakau.
Pamiętnik Zygmunta Starachowicza został już opracowywany redakcyjnie i przygotowywany do druku. Dokument zostanie uzupełniony biogramem autora, który w 1944 r. za działalność konspiracyjną w AK ponownie został aresztowany i zamordowany przez Niemców.
6 listopada 1939 r. podczas Sonderaktion Krakau hitlerowcy aresztowali 183 profesorów i asystentów z UJ, Akademii Górniczej, Akademii Handlowej oraz kilka osób spoza grona nauczającego. Profesorów wywieziono do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Kilkunastu uczonych zmarło w Sachsenhausen, kilku po powrocie do Krakowa.(PAP)
wos/ abe/
