Yoko Ono kończy 80 lat

_ - Yoko jest najsławniejszą nieznaną artystką. Wszyscy znają jej nazwisko, ale nikt nie wie, co ona robi _ - powiedział John Lennon w rozmowie z dziennikarzem Jonathanem Cottem. Amerykańska artystka japońskiego pochodzenia najlepiej znana jest jako żona eks-Beatlesa i osoba, którą fani _ fantastycznej czwórki _ z Liverpoolu obwiniają za rozpad grupy.

Ono zadebiutowała artystycznie pod koniec lat 50. Pierwszą wystawę swoich prac zorganizowała w studio na Manhattanie. Elementem jej _ performance'u _ było spalenie jednego z wystawionych obrazów. Charakter prac japońskiej artystki był jedną z inspiracji dla muzyków rockowych, m.in. Pete'a Townshenda z The Who, do roztrzaskiwania na scenie gitary w geście artystycznej ekspresji. Już na początku swojej działalności Ono otaczała się muzykami, poetami i filmowcami awangardowymi z grupy Fluxus.

Urodziła się w 1933 r. w Tokyo w rodzinie bankiera. W dzieciństwie uczęszczała do najbardziej elitarnych szkół w Japonii, podróżowała także z rodziną do Stanów Zjednoczonych. Opowiadała w wywiadach, że podczas wojny rodzina zmuszona była żebrać o pożywienie. Matka przyszłej artystki wyprzedawała rodzinny dobytek, byle tylko zdobyć pieniądze na życie. Ojciec przetrzymywany był wówczas w obozie pracy w Chinach.

Po wojnie wróciła do nauki w prestiżowej szkole Gakushuin, gdzie chodziła do jednej klasy z przyszłym cesarzem Japonii, Akihito. W 1951 r. została przyjęta na uniwersytet Gakushuin, gdzie studiowała filozofię jako pierwsza kobieta w historii wydziału. Po dwóch miesiącach rzuciła jednak naukę a wkrótce przeprowadziła się do Nowego Jorku.

Ku zaniepokojeniu rodziny, Ono trafiła w środowisko nowojorskiej bohemy i prowadziła artystyczny tryb życia - odwiedzała wernisaże, koncerty i odczyty poetyckie. W zorganizowaniu pierwszej wystawy pomógł jej awangardowy kompozytor Le Monte Young.

Ono otaczała się artystami z awangardowej grupy Fluxus. Jeden z liderów ruchu, George Maciunas, namawiał ją do dołączenia do grupy, jednak Ono odmówiła, ponieważ chciała pozostać niezależną artystką.

Jej sztuka wzbudzała kontrowersje, często oburzenie konserwatywnych środowisk dziennikarskich - _ Cut Piece _ polegała na zaproszeniu widzów do obcinania ubrania artystki, aż do obnażenia jej ciała. Performance _ Drzewo życia _ polega na zapisywaniu życzeń na małych karteczkach i zawieszanie ich na gałęziach drzewa. Ze względu na zachętę do aktywnego uczestnictwa widzów w wystawie, sztuka Ono często nazywana jest _ partycypacyjną _.

W 1966 roku w londyńskiej galerii Indica Ono poznała Johna Lennona, gitarzystę i wokalistę The Beatles. Muzyka zainteresowała jedna z prac - gwóźdź przybity do drewnianej płyty. Choć wystawa nie została jeszcze otwarta, Lennon chciał przybić gwóźdź do powierzchni. Powstrzymała go artystka. _ Zwariowałaś?! Czy ty wiesz kto to jest?! To milioner, może coś kupi! _ - krzyczał na Ono właściciel galerii John Dunbar. Ono nigdy wcześniej nie słyszała o Lennonie ani o Beatlesach.

Para pobrała się trzy lata później. Lennon - trzeci mąż artystki - opisał ten okres w piosence _ The Ballad of John and Yoko _. Podróż poślubną spędzili tworząc jeden z najsławniejszych happeningów - _ Bed In _. Przez tydzień Lennon i Ono przyjmowali dziennikarzy i gości leżąc w łóżku hotelowym w Amsterdamie i protestując przeciwko brytyjskiemu uczestnictwu w wojnie wietnamskiej. Planowali podobną akcję w Stanach Zjednoczonych, lecz nie udzielono im prawa wjazdu. Wobec tego, happening odbył się w Montrealu.

Stała obecność Ono u boku Lennona wpłynęło na dynamikę wewnątrz The Beatles. W filmie _ Beatles Anthology _ Paul McCartney wspomina, że para była nierozłączna; Ono obecna była nawet przy próbach i sesjach nagraniowych zespołu.

Po rozwiązaniu The Beatles w 1970 r., wielu fanów _ fantastycznej czwórki _ właśnie w nowej żonie Johna Lennona widzieli winowajczynię rozpadu - twierdzili, że artystka przeciągnęła męża na stronę przeintelektualizowanej awangardy i nastawiła wrogo przeciw kolegom z zespołu.

Ono i Lennon współpracowali na wielu albumach - po raz pierwszy w 1968 r., gdy nagrali eksperymentalny krążek _ Two Virgins _. W 1969 r. ukazała się pierwsza płyta Plastic Ono Band - koncertowa _ Live Peace in Toronto _, z gościnnym udziałem gitarzysty Erica Claptona. W 1970 r. ukazała się krążek _ Yoko Ono/Plastic Ono Band _, na której gościnnie zagrali m.in. Lennon i były perkusista The Beatles, Ringo Starr, a także saksofonista free-jazzowy Ornette Coleman.

Publiczność i krytyka nie zostawiały na jej pracach suchej nitki - krytykowano ją za wpływ na twórczość Lennona, obwiniano za rozpad The Beatles, wyśmiewano jej nagrania i prace plastyczne. Małżeństwo porzuciło Londyn na rzecz bardziej postępowej artystycznej atmosfery Nowego Jorku. Para szybko stała się obecna w życiu miasta, organizując liczne happeningi, m.in. rozwieszając transparenty z napisem _ War is Over (If You Want It) _ z życzeniami _ Happy Xmas form John and Yoko _. W 1980 r. w obecności Ono, Lennon został zastrzelony przed wejściem do ich nowojorskiego domu.

Po śmierci męża, Ono nadal nagrywała solowe płyty. Zaangażowała się politycznie, wspierając akcje humanitarne i zakładając fundacje na rzecz pokoju.

Od śmierci Lennona, wdowa po muzyku wdawała się w słowne utarczki z McCartneyem i konflikty wokół autorstwa poszczególnych kompozycji The Beatles. W 2012 r. basista i wokalista oświadczył, że Ono nie przyczyniła się do rozpadu zespołu.

W 2008 r. artystka odwiedziła Polskę, prezentując w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej wystawę _ Fly _. _ Kiedy tworzę, nie mam zamiaru epatować ani szokować ludzi. Jestem raczej zaskoczona tym, że oni są zaszokowani _ - powiedziała w Warszawie.